بررسی شیوه های حکاکی و مُهرکنی در دوره قاجار

فن ساخت و تولید مهرهای سنتی در دوره قاجار از دو شیوه کلی پیروی می کند. این شیوه ها با توجه به جنس خام صفحه اثرگذار مهرها از یکدیگر متمایز می شود؛ بنابراین مراحل مقدم بر حکاکی در مهرسازی، اعم از مراحل اجرایی ساخت بدنه یا حتی ویژگی های ظاهری مهرها را نمی توان جزو شیوه های مُهرکنی دانست. این ویژگی ها اغلب به حرفه های وابسته مهرسازی مربوط می شوند و یا کارایی مهر در امور دیوانی را توضیح می دهند؛ و از همین رو در شیوه های مختلف حکاکی مهر نیز مشابه به نظر می رسند. در دوره قاجار اغلب مهرهای سنگی را از عقیق و مهرهای فلزی را از برنج می ساختند. ابزار و قلم حکاکی مهرهای فلزی بسیار ساده و ظریف بود و مهرهای سنگی را نیز بیش تر با دستگاهی موسوم به«عقیق کَن» حکاکی می کرده اند. روش اجرا نیز بر اساس کندن نقش و زمینه نقش مهر یا تراش سطح مهر انجام می پذیرفت. در واقع خبرگی حکاکان قاجاری در بهره جستن از ابزار ساده و آشنایی آن ها با حرفه های وابسته حکاکی، در ساخت و عرضه مهرهایی مرغوب در دوره قاجار بسیار تعیین کننده بوده است. در مقاله پیش رو شیوه های حکاکی مهر در دوره قاجار بر مبنای گردآوری میدانی با روش تحقیق تاریخی – توصیفی، زیر عناوین مهرهای برنجی(فلزی) و مهرهای عقیق(سنگی) بررسی و تحلیل شده است.