تحلیل ویژگی‌های ساختاری نستعلیق آغازین در نسخه‌ دیوان اشعار عماد فقیه کرمانی (موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره ir.1584)

نستعلیق دومین خط خاص ایرانیان است و بنیاد اولیه آن به تغییر قلم نسخ و تعلیق در نسخه‌های خطی نیمه دوم قرن هشتم هجری برمی‌گردد. در همین رابطه تاکنون چند نسخه خطی که حرکات اولیه قلم نستعلیق در آن‌ها وجود داشته است، معرفی و ارائه گردیده است. با توجه به تاریخ کتابت و ویژگی‌های خط‌شناسانه به نظر می‌رسد نسخه خطی دیوان اشعار عماد کرمانی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (ir.1584) نیز یکی از این نُسخ باشد و می‌توان در آن رگه‌های نستعلیق آغازین را ملاحظه کرد. از این‌رو هدف از این مطالعه بررسی نستعلیق آغازین در این نسخه است و در پی پاسخ به این سوال است که قلم به‌کار رفته در خوشنویسی نسخه عماد فقیه کرمانی از چه نوعی است و چه ویژگی‌هایی دارد؟ با توجه به اهمیت و ضرورت پژوهش درباره نسخه‌های به‌جای مانده از قرن هشتم هجری/ چهاردهم میلادی، و عدم وجود مطالعه مستقل از نسخه عماد کرمانی، لذا انجام چنین پژوهشی ضرورت می‌یابد. این پژوهش در زمره پژوهش‌های توسعه‌ای قرار دارد و به‌شیوه توصیفی-تحلیلی انجام ‌شده ‌است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای (اسنادی) و مشاهده مستقیم نسخه است؛ و روش تحلیل اطلاعات کیفی می‌باشد. در بررسی نسخه‌شناسی براساس صفحه تتمّه و ترقیمه مشخص گردید که این نسخه در 783ه.ق/ 1381م. ‌کتابت ‌شده ‌است و براساس ارزیابی‌های تاریخی احتمالاً این نسخه تحت حمایت شاه ‌شجاع در شیراز یا سلطان حسین جلایر در بغداد تهیه ‌شده ‌است. در تحلیل خط‌شناسی می‌توان خط این نسخه را چیزی مابین خط نسخ و تعلیق (نسخِ تعلیق‌آمیز) قرار داد و آن را نسخ متمایل به تعلیق دانست که زمینه‌ساز پیدایش خط نستعلیق است.

analyzing the structural characteristics of the pre-nasta’liq in the emad faqih kermani’s poetry collection manuscript (islamic consultative assembly library, ir.1584)

iranian archaism pursues a nationalist, patriotic, and identity-oriented perspective, and celebrates the persian language, the components of national identity, and iranian culture. this ideology pays special attention to iranian heroes and mythologies. iranian archaism dates back to fath-ali shah qajar’s reign and peaked during the reign of reza shah pahlavi. muzaffar al-din shah’s reign also witnessed an abundance of these tendencies, to the extent that hossein pasha khan, also known as amir bahador, a qajar official who served as head of the royal guard, muzaffar al-din shah’s minister, and mohammad ali shah’s secretary of defense, commanded for an exquisite version of ferdowsi’s shahnameh to be compiled.