مطالعۀ شیوۀ قلم گذاری درآثارچلیپای سیّد علی‌خان تبریزی بر پایۀ حُسنِ تشکیل مفردات

هنر ایران و به‌ویژه خوشنویسی جایگاه خاصی در دوره 120 ساله تیموری داشت. از سنۀ 920 ه. اغلب استادان این فن، از هرات به تبریز آمده و به دربار شاه اسماعیل صفوی پیوستند. خط نستعلیق در هند، نخستین بار در عهد شاهان مغول، هنگام حمله بابر در سنۀ 932 ه. به این سرزمین و به‌واسطه همراهی چند تن از خوشنویسان با وی رواج پیدا کرد؛ درنتیجه حمایت ؛ عده زیادی از خوشنویسان ایران به این سرزمین مهاجرت کردند، ازجمله معاریف این خوشنویسان؛ سیدعلی‌خان تبریزی است. جواهر رقم (زنده در 1094 ق.) در اواخر دوران فرمانروایی اورنگ زیب (1118- 1067 ه. ق) به هندوستان آمد و اورنگ زیب که خود در خط شاگرد او بود؛ وی را برای تعلیم خط به دیگر شاهزادگان نیز برگزید. هدف اصلی پژوهش علاوه بر شناخت مبانی و اصول خوشنویسی خط نستعلیق و بررسی تحول خوشنویسی از اواخر دوره تیموری تا گسترش آن در هندوستان و نیز معرفی جایگاه تبریز و هنرمندان نستعلیق نویس تاثیرگذار تبریزی؛ مطالعه شیوۀ قلم گذاری آثار سیدعلی‌خان تبریزی بر پایه حُسن تشکیل مفردات است. سوال‌های تحقیق بدین شرح است: 1. اصول و نسبت از قواعد حُسن تشکیل در آثار سیدعلی‌خان تبریزی چگونه رعایت شده است؟ 2. نحوۀ قلم گذاری نقطه و مفردات در آثار سیدعلی‌خان تبریزی چگونه است؟ روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده و از نوع تحقیقات کاربردی و شیوه گردآوری اطلاعات به ‌صورت آماری، اندازه‌گیری رایانه‌ای، کتابخانه ‌ای و همچنین بر اساس مشاهده و بررسی بصری یافته‌ های شخصی نگارندگان استوار است. نتایج بررسی‌ های پژوهش نشان داد نقطه در شیوۀ جواهر رقم علاوه بر ایستایی دارای انرژی ثابت و متمرکز است و همچنین شیب نقطه‌ ها در بهترین حالت خود نگاشته شده که همین ویژگی در گیرایی بصری نقطه ‌ها تاثیر فروانی دارد. از نکات قابل‌توجه زاویه شیب متفاوت اما متناسب حروف است. ارائه ضعف و قوت ‌ها در اجرای حروف نزدیک بوده و همین امر موجب ایجاد تناسب بیشتری در خطوط شده است. بررسی نمونه آثار جواهر رقم نشانگر آن است که ابعاد و اندازه حرف ‌ها توازن خوبی دارند و صافی حرکت قلم چشمگیر است. باید این نکته را هم متذکر شد که برخی از این ویژگی ‌ها همچون قلم گذاری (زاویه نوشتن هر حرف)، در طول زندگی هنرمند خوشنویس به‌ندرت تغییر محسوسی پیدا می ‌کند درحالی‌که کیفیت خوشنویسی در سال‌ های مختلف همراه با فرازوفرود بوده است.

studying the style of seyed ali khan tabrizi’s transcribing singular letters combinations (hosn-e-tashkil) in his chalipa artworks

iran’s art especially calligraphy had specific place in timurid 120-year era. most masters in calligraphy came to herat from tabriz and joined shah ismail safavid’s court in 1514. nasta’liq script spread in india for the first time in mongols era when babur attacked this land in 1525 and he was accompanied by some calligraphers. based on this support, large amount of iran calligraphers moved to that territory and one of those calligraphers was seyed ali khan tabrizi. javaher raqam (alive in 1683) came to india at the end of orang zib’s domination (1656 -1706) and orang zib himself was one of his calligraphy students so chose him as others princes’ master and teacher. this article not only talks about the recognition of basics and principles of nasta’liq script and studying the evolution of calligraphy from the end of timurid era to its spreading in india and also introduction of tabriz position and effectivetabriz nasta’liq calligraphers, but also talks about seyed ali khan tabrizi’s transcribing singular letters combinations (hosn-e-tashkil) which is the main purpose of this research. here are the questions: 1- how principles and proportion which are two rules of letters combination (hosn-e-tashkil) are observed in seyed ali khan tabrizi’s artworks? 2- how are dots (noqte-ha) and singular letters (mofradat) transcribed in seyed ali khan tabrizi’s artworks? the work of calligraphy is beautiful when it has value and credibility among scholars and experts in this field, which, firstly, is based on the two general rules of « hosn-e-tashkil « and « hosn-e-khat «, secondly, its composition and appropriateness rules are well observed. the words should be appropriate to each other and from the seat line, because seat style is a part of good-establishmentand is closely related to composition, and thirdly, its context and context should be appropriate to the text and writing. one of the important points in the issue of hosn-e-tashkil « and « hosn-e-khat is the style of transcribing. in addition to the general principles governing the form of letters and words in calligraphy, the style of transcribing each calligrapher depends on the style of the pen and the angle of the pen with the paper, and other factors such as how the pen is held, how the artist sits and masters the paper while writing affects this issue. the angle transcribing of the artist,s pen at the beginning of each word and phrase affects the way his pen rotates. the crucial point is that the style of writing can be strong and the weakness of the calligraphy effect, which is one of the pillars of calligraphy, is effective. therefore, examining the artist,s style of writing, in addition to showing the geometry of his line, can be an important factor in examining the originality of works and examining and recognizing changes in the artist,s style during his artistic life, the possibility of comparing the artist,s style with other artists and in this way, provide a review of the technical evolution of the line. accordingly, it can be important to examine the writing style of the artists of a period, a style or a geographical area. the research method of this article is analytical- descriptive and it is a practical research. the information has been gathered based on statistics, computerized measurement and with the help of sources in libraries. it is also