تحلیل ساختار و مضمون طرح قالیچه محرابی محفوظ در موزه توپقاپی بر اساس آراء کوماراسوامی

قالیچه‌های محرابی از جمله دستبافته‌هایی است که در دوره صفویه به‌طور گسترده طراحی و تولید شده است. ساختار کلی طرح این قالیچه‌ها دارای دو بخش است. بخش بالایی با استفاده از مضامین مذهبی و بخش پایین طرح نیز با استفاده از آرایه‌های اسلیمی و ختایی و درختان و گلها تزیین شده است. از جمله این قالیچه‌ها، قالیچه‌ی موجود در موزه توپقاپی است که با توجه به اندازه و تزئینات آن به‌نظر می‌رسد جهت مراسم عبادی استفاده می‌شده است. پژوهش حاضر با در نظر گرفتن نظریه کوماراسوامی، که تزئین و آرایه‌های بکار رفته در هنرهای سنتی را صرفاً جهت زیبایی ندانسته بلکه دلالت‌گر می‌داند، با هدف تحلیل ساختار و مضمون طرح قالیچه محرابی محفوظ در موزه توپقاپی صورت گرفته است و در پی پاسخ به این سوالات است که: 1. ساختار قالیچه محرابی موجود در موزه توپقاپی بر چه اساس و پایه است؟ 2. این ساختار و تزئینات آن، چه تاثیری در مضمون قالیچه داشته‌اند؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است و تفسیر و تحلیل‌ها بر اساس آراء کوماراسوامی صورت گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که این قالیچه دارای ساختاری چندبخشی در طراحی است و ساختار قالیچه مذکور با توجه به مقیاس‌های انسانی بافته شده است و هر کدام از این بخش‌ها، تزئینات و نقش‌مایه‌ها نیز با معنای کلی اثر در ارتباط هستند.  بنابراین پیکره مورد نظر همچون عالم صغیر بوده که بازنمودی از عالم کبیر است. قالیچه محفوظ در موزه توپقاپی را با توجه به نظرات کوماراسوامی می‌توان زیر مجموعه هنرهای سنتی قرار داد که همه اجزای آن در خدمت یک کل هستند و قالیچه چون معبدی مقدس یا کیهان است که صورت، کاربرد و معنا بر تعالی و رهایی کامل دلالت دارند. این تعالی در قالیچه مورد نظر دربرگیرنده اندیشه تشیع است که در بالاترین نقطه -که همان محراب است- رخ می‌دهد.

explaining the structure and content of the niche rug design kept in the topkapı palace museum based on coomaraswamy’s opinions

niche rugs are among the hand-woven items that were widely designed and produced in the safavid era, and due to the type of use, design structure and content, they are closely related to each other. the general structure of the design of these rugs has two parts. the upper part is decorated with religious themes and the lower part of the design is decorated with eslimi and khatai motifs and trees and flowers. one of these rugs is the one in the topkapi museum. the present study, aims to analyze the structure and content of the niche rug design kept in the topkapi museum, and seeks to answer these questions: 1. what is the basis of the structure of the niche rug in topkapi museum? 2. what effect did this structure and its decorations have on the theme of the rug? the research method is descriptive-analytical and the method of collecting information is library and documentary based. data analysis has also been done qualitatively. the studied body is an embroidered rug measuring 114 × 163 cm with a niche design that has an asymmetrical knot. the carpet is kept in the topkapi museum and was woven in the 16th century in kashan. in terms of the structure of the pattern, this rug is designed in 1/2 way and has a multi-part structure in the design according to the composition of the niche rugs of the safavid era. the most important components of the design of this rug are: the border, the background and the niche, which are analyzed in the continuation of the design structure and content of each of the mentioned sections. in the present study, according to coomaraswamy’s view that the motifs are not decorative, the structure of the design and the themes hidden in it have been analyzed. niche rugs are among the woven handicrafts that have a different structure from other safavid rugs due to their type of use. although some pieces of the safavid era have also used inscriptions, the most important difference between the inscriptions of the niche rugs and the inscriptions of other rugs of this era is the connection between the themes of the inscriptions used in them and the subject of prayer which has a close relationship. these inscriptions are mainly located in the upper part of the niche.