تحلیل تطبیقی شخصیت‌پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره‌های نسخ عجایب‌المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و مکتب گورکانی

شناخت شیوه‌های طراحی شخصیت در هنر نگارگری و مطالعه سیر تکوین و تحول آن می‌تواند برای طراحان امروز الهام‌بخش باشد و دریچه‌های جدیدی به‌ روی آن‌ها بگشاید. در این راستا، تصویرسازی‌های نسخه عجایب‌المخلوقات به ‌لحاظ اینکه با محوریت موجودات تخیلیتلفیقی صورت گرفته‌، مورد مناسبی برای مطالعه طراحی شخصیت فراواقع در سنت تصویری آسیای‌میانه است. انتخاب دو نسخه شاخص از دو دوره ممتاز مکتب نگارگری ایلخانی در ایران (نسخه کتابخانه مونیخ شماره 464) و مکتب گورکانی در شبه‌قاره (نسخه کتابخانه آستان‌قدس رضوی شماره‌ 47893)، از بدو نگارش و مصورسازی این نسخه تا پایان دوره حیات پویای مکاتب نگارگری آسیای‌میانه، می‌تواند تشابه و تفارق ویژگی‌های تصویرگری این‌گونه از طراحی شخصیت را تبیین نماید. هدف از این پژوهش، شناخت و تبیین عوامل ثابت و متغیر در طراحی شخصیت‌های تخیلی تلفیقی از بدو مصورسازی این نسخه در قرن هفتم هجری تا مکتب گورکانی قرن یازدهم هجری، با تمرکز بر دو نسخه شاخص و با رویکرد فرم‌گراست. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش‌هاست: شخصیت‌پردازی‌ موجودات تخیلی تلفیقی در نگاره‌های نسخه آغازین عجایب‌المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، دارای چه ویژگی‌های تجسمی است؟ و وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست؟ روش تحقیق، تحلیلی تطبیقی و شیوه گردآوری اطلاعات کتاب‌خانه‌ای اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی (سنجش چگونگی کاربست عناصر بصری) و از حیث هدف، بنیادین است. جامعه بررسی این پژوهش را در گام نخست و به منظور تحلیل ویژگی‌های عمومی، تمامی تصاویر موجودات تخیلی تلفیقی دو نسخه، و در گام نهایی و با هدف تحلیل ویژگی‌های تخصصی، تعداد 5 تصویر که در هر دو نسخه مشترک و هم‌طراز هستند، تشکیل می‌دهند. نتایج کلی پژوهش بر این امر اذعان دارند که وجه اشتراک شخصیت‌پردازی موجودات تخیلی تلفیقی در نسخه آغازین عجایب ‌المخلوقات قزوینی در مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، برگرفته ‌از سبک قالب نگارگری ایرانی و تفاوت چشم‌گیر آن‌ها، در نوع کاربست رنگ است.

A Comparative Study on Characterization of ImaginarySynthetic Beings in The Miniatures of the Wonders of Creation, by Zakariya alQazwini, Schools of Painting in the Ilkhanid and Mughal Eras

Ajaib almakhluqat wagharaib almawjudat (The Wonders of Creation, or literally “the Marvels of Created Things and the Miraculous Aspects of Existing Things”) by Zakariya ibn Muhammad alQazwini (circa 1203−83) is among the best known texts of the Islamic world. It is often referred to as “The Cosmography”. The work begins with an introduction, and is followed by two sections; the first on supraterrestrial, and the second on terrestrial creatures. AlQazwini concludes his work with a section on monsters and angels. The genre of Ajaib almakhluqat (The Wonders of Creation), of which alQazwini’s work is the most famous example, includes texts in Arabic and Persian that describe the marvels of the heavens and the earth. Knowing the styles of character design in the art of miniature, and study of its conception and evolution can be an inspiration for contemporary artists and open up new perspectives for them. In this way, the images of the amazing version of the Wonders of Creation by Zakariya alQazwini are a suitable case to study the character design in the central Asian imagery tradition. The selection of two distinctive versions from two different eras of the Ilkhanid miniature in Iran (Ilkhanid version from Munich LibraryNo.464) and the Mughal School in India (Mughal version from the library of Astan Quds RazaviMashhadNo.47893), from the beginning of authorship and painting of this version to the end of the dynamic miniature schools of the central Asia, can demonstrate the evolution of this style of portraiture. The purpose of this research is to know the fixed and variable factors in designing the fantasyfictional characters from the 13th to the 17th century AD, with a focus on two indexes and with a formbased attitude. This research is looking for answers to the following questions: What are the representational characterizations of imaginarysynthetic beings in the early version of The Wonders of Creation of Qazwini in the Ilkhanid School, and the version in the Mughal School? What are their communalities and differences? The method of the study is analyticcomparative and the method of collecting information is library research. Statistical population of this study, in the first step and for analysis of general characteristics, is all of the pictures of imaginarysynthetic beings in the two versions, and in the last step and for the sake of analysis of professional characteristics, consists of five miniatures which are shared and equal in both versions. The general results of the study show that the percentage of realistic images is higher in comparison with the fantastic ones in both versions. Among the images of the fantastic creatures in both versions, the special creatures of the sea possess a higher percentage, while the lowest percentage of the fantastic images in the Ilkhanid version is dedicated to constellations, and the lowest percentage of the fantastic images in the Mughal version to the special creatures of the land, angels and stars. Also, the commonality of characterization of imaginarysynthetic beings in the early version of The Wonders of Creation of Qazwini in Ilkhanid School, and in its counterpart in Mughal School, is derived from the style of Persian miniature and its explicit way in application of colors. The Mughal version of the abovementioned manuscript is painted with more saturated colors in comparison with the Ilkhanid version, which bestows more energy and dynamism to its characters. The texture in the miniatures of the Mughal version is much more obvious and apparent as well, which lead to richness and high pictorial value in the miniatures of this version. The images in both versions have been well imbued with a type of extraterrestrial and inorganic exaggeration and hybridization and manifest a mixture of heterogeneous elements. It is also noteworthy to add that the lines, compositions as well as low saturated colors are taken from the Chinese art, while the omission of the characteristic empty background in the Chinese painting has added an idealistic effect to the miniatures. In the Mughalera version of The Wonders of Creation, the imaginarysynthetic figures suggest the inclination of artists to depiction of unrealistic themes and imagination. In the majority of the Mughal images, the tendency to use intense colors, attention to chiaroscuro and perspective are apparent, thus the colors are mature and dark, and the figures seem more corporeal. Finally, qualities such as the application of color and line, use of surrounding frame, realism or foreshortening are the obvious differences of these versions, which also emphasize the quality of portraiture in the Ilkhanid version in comparison with the Mughal one.