الگوهای ساختاری اسلیمی‌های ابری- ماری در جلدهای دورۀ صفوی

در میان نقوش سنتی به‌کاررفته در هنرهای مختلف طرح‌هایی کمتردیده‌شده وجود دارند که ارزش خاص خود را دارا بوده‌اند. از این میان، نقوش اسلیمی‌های ابری ماری را می‌توان نام برد که واجد ارزش‌های بصری فراوانی هستند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد کاربرد این نقوش بر روی جلدهای دورۀ صفوی رونق فراوان یافته است به طوری که به یکی از رایج ترین نقوش از گنجینه ی نقوش این دوره مبدل گشته است. نگارندگان در این مقاله در پی آن بوده‌اند که ترکیب‌بندی و ساختار هندسی این نقوش در متن تزیینات روی جلد در دوره صفوی را دنبال کنند. بر این اساس، این سئوالات مطرح بوده است که 1 نقوش اسلیمی ابری ماری چه جایگاهی از نظر ترکیب‌بندی در تزیین جلدهای دوره صفوی داشته است؟ 2 این نقوش از چه تنوع ساختاری برخوردار بوده است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و با رویکردی اکتشافی و گردآوری مطالب به صورت کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل کیفی بوده است. نتایج تحقیق نشان داد که این نقوش از دو نظام قرینگی و بی‌قرینگی در فرم تبعیت کرده و بسته به ‌موقعیت طرح، جهت تزیین جلد به‌کار گرفته و در ترکیب‌بندی، نقش پر‌کنندۀ فضا را داشته‌اند. در عین حال به‌واسطه حرکت‌های آزاد و مواج خود ترکیب‌های یکنواخت و بسته نقوش سنتی را فعال و پویا نشان داده‌اند. بیشترین کاربرد نقوش ابری – ماری با ساختار قرینه در طرح‌های واگیره‌ای در حاشیه و یا به صورت  یا در متن جلد بوده است. نقوش غیرقرینه در بین دیگر عناصر طرح و در ترکیب‌بندی، آزادانه‌تر به‌کار گرفته شده و نقش پرکنندۀ فضاهای خالی را داشته است که این امر خود گواه پیچیده‌تر شدن روابط نقوش در آثار دوره صفوی بوده است.

The patterns of AbryMary arabesque in Safavid period

Among the traditional designs used in various arts, sometimes there are motifs that have not been seen, but they have their own particular value. One of these motifs is the Abrymary (Cloudsnake) arabesque that is of great visual values. Studies show that these motifs came to be used in abundance on the Safavid era book covers, so that they became one of the commonest motifs   of this period. However, few studies have been dedicated to introduction of its types, variety of forms and its compositions with other motifs. The authors have attempted to pursue composition and geometrical structure of the motifs in the context of decorations of the Safavid period book covers. Accordingly, the research questions have been as follows: 1 Where did the AbryMary arabesque motifs stand with regard to the composition in decoration of the Safavid period book covers? 2 How was the structural diversity of these motifs? The research method has been descriptiveanalytical based on library sources and qualitative analysis.The results show that these motifs followed two symmetrical and asymmetrical systems in form, and were used to decorate the covers depending on pattern’s location, and to fill the space in the composition. At the same time due to their free and wavelike movements rendered the monotonous and closed compositions of the traditional motifs, more active and dynamic. AbryMary motifs were most commonly used as symmetrical structures in repetitive designs on the margins or in the form of   or   on the center of the book cover. Motifs with asymmetrical structure were used more freely among other elements of design and in composition. They were also used for filling the empty spaces which attests to the more complexity in the relationships of motifs in the Safavid period.