بررسی سیر تحول طلاکاری قرآن‌های موزۀ آستان قدس رضوی از ابتدا تا دورۀ قاجار

قرآن کریم پراهمیت‌ترین متن اسلامی است که همواره از ابتدای دورۀ اسلامی تاکنون اقوام مختلف جهان اسلام از جمله ایرانیان را بر آن داشته که بالاترین هنر خود را در آراستن آن به کار گیرند. هنرمندان ایرانی پس از اسلام هر ورق قرآن را با استفاده از طلا تبدیل به اثری نفیس در نهایت زیبایی کرده‌اند. هدف از انجام این پژوهش مشخص نمودن روند تزئین قرآن‌ها با طلا بوده و این پرسش مطرح است که در طی قرون اسلامی میزان به کارگیری طلا برای آراستن قرآن‌ها تا چه اندازه تغییر کرده است. در گنجینه قرآن‌های موزۀ آستان قدس رضوی سیر تحول طلاکاری قرآن‌ها از دوران اولیۀ اسلامی تا دورۀ قاجار به طور آشکاری مشهود است. با استفاده از این منبع پرشکوه، سیر تغییرات تزئین با طلا مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در آغاز، فقط بخش‌های کوچکی در قرآن‌ها تذهیب می‌شد، ولی در دوره‌های بعد این تزئین گسترش پیدا کرده و پیدایش تدریجی آرایه‌ها دیده می‌شود که در ابتدا تک رنگ بوده و در طی قرون الوان دیگری به آنها افزوده شده به طوریکه اوج تذهیب و طلاکاری قرآن را در دوره صفوی شاهدیم و از آن پس به دلیل رواج چاپ سنگی در دورۀ قاجار تزئین قرآن‌ها کاهش می‌یابد. با مطالعه این سیر تحول در‌می‌یابیم که طلاکاری قرآن‌ها نسبت به دوران اولیه اسلامی سیر صعودی و پیشرونده داشته است. این دریافت، افق جدیدتری را نسبت به زیبایی‌شناسی هنر اسلامی پیش رو قرار داده و تاثیر دوره‌های تاریخی مختلف بر آن را تبیین می‌کند.

Evolution of illumination on Qurans of AstanQodsRazavi from the begining to Qajar period

Quran is the most important text in Islam that made variant nations of Islamic world such as Iranain people to apply their best of art in decorating it. After beginning of Islam, Iranian artists had made every sheet of Quran as an exquisite work of art in the end of beauty by using gold. The aim of this study is defining the process of decorating Qurans by gold and the question is that the amount of gold to adorn Qurans how much has changed over the centuries. In Astan Qods Razavi’s museum of Qurans, it is apparent obviously evolution of Quran gilding from the early Islam to Qajar period. In this research using this splendid source, the trend of changes in decorating with gold is studied. At first few section in Qurans were illuminated but in later periods this illumination was expanded and gradually arrays were being seen which were monocolor in first and then other colors were added to them as the climax of illuminating and gilding Quran is in Safavid period and since then because of domination of lithography in Qajar period illuminating Qurans has decreased. By surveying this evolution, we found that gilding Qurans had raising and progressive process in comparison with early Islamic period. This discernment puts ahead a new horizon for aesthetics of Islamic art and explains influence of various historical period. Approach in this research is historically and it is done by descriptiveanalytical method using library references and field studies.