نگاهی به مشاهدات در منطق

حواس آدمی و بخصوص حواس پنجگانه ، پل ارتباطی بین او و جهان طبیعت هستند که از طریق آنها با این جهان آشنا شده و ارتباط برقرار می کند . هر یک از این حواس به منزله دریچه هایی هستند که انسان از درون آنها به طبیعت پیرامون خود می نگرد . و مفاهیم و تصورات در ذهن خود می سازد . در فلسفه و منطق و بخصوص در فلسفه های جدید که بیشتر جنبه شناخت شناسانه بخود گرفته اند همیشه این سوال مطرح است که این صورتها و مفاهیم حسی چگونه در ذهن حاضر شده اند و عینیت و اعتبار آنها تا چه اندازه است ؟این پرسش و پاسخ به آن ، دامنه بسیار گسترده ای دارد تا آنجا که می توان بخش عظیمی از فلسفه شناخت شناسی را بررسی همین مسئله دانست که البته بسیار قابل توجه و مهم است . ولی در منطق ارسطویی از آنجا که انطباق مفاهیم و تصورات ذهنی با خارج مسلم فرض شده است ، از دیرباز این سوال مطرح بوده است که قضایای حسی که بخشی از یقینیات و مهترین بخش از مبادی قیاس به شمار می آید ، چگونه اند و چه اقسامی دارند ؟ نقش عقل دراین گونه گزاره ها تا چه اندازه است و فرقشان با مجربات در چیست ؟ آیا کلی هستند یا جزیی و چگونه ؟ در این مقاله کوشیده ایم تا با تکیه بر نظریات منطقدانان بزرگی چون ابن سینا ، خواجه نصیر الدین طوسی ، قطب الدین رازی و شیرازی ، سهروردی و ... به این سوالات بپردازیم و به آنها پاسخ دهم که با دقت ظر در اندیشه های این اندیشمندان ، نکات ظریف و بدیعی را در این خصوص می توان یافت . با دقت نظر و ژرف یابی در این مسائل ، معلوم می شود که بسیاری از مسائل متدلوژی و فلسفه، علم که امروزه رشد چشمگیر و فزاینده ای یافته است ، بصورت پراکنده و در مواردی ناخود آگاه مورد توجه اندیشمندان پیشین و از جمله متفکران مسلمان نیز بوده است .