تحلیل و ارزیابی مبانی و براهین تشکیک خاصی وجود

تشکیک خاصی حقیقت وجود، یکی از پایه‌های مهم حکمت متعالیه است که صدرالمتالهین بعد از مبرهن ساختن آن، تبیین و اثبات مسایلی چون وحدت وجود در عین کثرت، حرکت جوهری، برهان صدیقین و مسایل فرعی دیگری را بر آن مبتنی ساخته است. منطقیین و حکمای پیشین تشکیک مفهومی وجود را پذیرفته بودند؛ به این معنا که مفهوم وجود بر مصادیق غیر یکسان حمل میشود و مصادیق وجود به تقدم و تاخر، شدت و ضعف، بیشی و کمی، اولویت و عدم اولویت، با هم اختلاف دارند. آنچه ملاصدرا اثبات کرد این بود که حقیقت وجود ـ‌بوحدته و بالذات‌ ـ منشا کلیه آثار، از جمله این اختلافات تشکیکی است. بر این مبنا، وجود، حقیقتی ذومرتبه است که یک مرتبه آن واجب‌الوجود و بقیه مراتب ـ از صادر اول تا هیولی ـ افراد و مراتب همان حقیقتند.در این نوشتار، سابقه تاریخی بحث تشکیک نزد ابن‌سینا و شیخ اشراق و بررسی اجمالی براهین هریک، داوری ملاصدرا بین طرفین، پایه‌ها و مبانی بحث تشکیک ـ‌یعنی اشتراک معنوی و اصالت وجود ـ و براهین ملاصدرا در اثبات تشکیک مورد بررسی قرار گرفته و با دفاع عقلی و تحلیلی از موضع حکمت متعالیه سعی شده برخی انتقادات به مبانی و استدلالهای ملاصدرا پاسخ داده شود.