تاثیر نظریه «حرکت جوهری» بر اندیشه کلامی ملاصدرا

یکی از مهمترین ابتکارات وجود شناختی ملاصدرا که تاثیر شگرفی بر اندیشه فلسفی و کلامی او داشته است، نظریه حرکت جوهری است. اکتشاف عظیم ملاصدرا در این زمینه، اثبات ناآرامی و بیقراری در نهاد عالم و آدم و اثبات حرکت و تحول دایمی در بنیان همه موجودات مادی است؛ انگاره‌یی که عموم حکمای پیش‌صدرایی آن را امری نامعقول و امکان‌ناپذیر میدانستند.دامنه تاثیرگذاری این نظریه بقدری وسیع است که پس از چند قرن پژوهش، هنوز هم جای واکاوی و تامل در زوایای مختلف آن وجود دارد. اما آنچه تاکنون درباب دستاوردهای حرکت جوهری بیان شده، عموماً نتایج وجود شناختی و فلسفی بوده و کمتر به آثار و برکات این اصل در ساحت کلامی ـ اعتقادی پرداخته شده است. ‌بهمین دلیل، نوشتار حاضر با رویکردی مسیله ‌محور و با روش تحلیلی و پژوهش کیفی، ضمن طرح دقیق مسیله و تقریر نظریه، با تاکید بر ابتکاری بودن آن، به تحلیل داده‌ها در راستای بررسی تاثیر این انگاره بر اندیشه کلامی ملاصدرا پرداخته است. بنابرین، یافته‌های این پژوهش بر استنباط و تبیین مهمترین لوازم کلامی و اعتقادی حرکت جوهری تمرکز یافته است که فهرستوار عبارتند از: خداشناسی و تبیین فقر دایمی مخلوقات به خدا، اثبات حدوث زمانی عالم، تبیین عقلانی معاد جسمانی، توجیه فلسفی آموزه تجسم اعمال، ابطال عقیده تناسخ، نوآوری در تبیین ماهیت مرگ و تبیین عمومیت حشر.