بررسی لوازم نفس‌شناختی نظریه مثل؛ مناقشه در دفاع ملاصدرا از مثل

نظریه مثل از مهمترین نظریات فلسفی‌یی بشمار میرود که بر اندیشه بیشتر متفکرین در اعصار مختلف تاثیرگذار بوده و فلاسفه ناگزیر از پذیرش یا رد آن شده‌اند. غالب فلاسفه مسلمان نیز نسبت به این نظریه بیتفاوت نبوده‌ا ند و کلیت نظریه را پذیرفته‌اند. اما اغلب، این نظریه در نظام فکری ایشان به تاویل و تحویل برده شده است. ملاصدرا معتقد است که با استمداد از مبانی فلسفی خویش تبیینی از نظریه مثل ارایه داده، که کاملاً منطبق بر غرض افلاطون است. پرسش اینکه، در حالیکه نظریه مثل از جهات بسیاری از جمله حوزه علم النفس، با مبادی فلسفی ملاصدرا ناسازگار است، آیا این تلا‌ش فلسفی او موفق بوده است؟ پژوهش حاضر میکوشد این پرسش را با توجه به لوازم نفس‌شناختی‌یی که از این نظریه برخاسته مورد مداقه و تحلیل قرار دهد.در این مقاله، پس از بررسی جامع ابعاد و لوازم نفس‌شناختی نظریه مثل و نیز بیان دیدگاه ملاصدرا درباره‌ این نظریه و دفاع وی از آن، بهمراه بیان کلیتی از علم‌النفس صدرایی، ناسازگاریهای مبادی نفس‌شناختی حکمت‌متعالیه با لوازم نظریه مثل افلاطونی بتصویر کشیده میشود و دفاع سرسختانه صدرالمتالهین از این نظریه زیر سوال میرود. فرجام آنکه: باور به قدم نفس و نظریه تذکاری معرفت و توقف نفس‌شناسی افلاطون بر تجرد عقلانی متمایز از بدن مادی، در برابر اندیشه ملاصدرا مبنی بر جسمانیه الحدوث بودن نفس و عقیده به تاسیسی بودن معرفت و نیز وجود رابطی نفس، از اهم نقاط افتراق نظام فکری این دو فیلسوف شمرده شده و در نتیجه هرگونه کوشش برای جمع میان این دو دیدگاه را بیثمر میسازد.