ابن‌عربی و نظریه «تقلید از خدا»

علم، در اندیشه ابن‌عربی شناخت ذات اشیا است. بعقیده او تنها خداوند است که میتواند اشیا را بالذات و بدون وجود امری زاید بشناسد و لذا جز خداوند، همگان علمی تقلیدی خواهند داشت. چنین است که تقلید، رکن اساسی معرفتشناسی ابن‌عربی را تشکیل میدهد. او بلحاظ محدودیتهای قوای ادراکی، اصابت آنها به حقیقت را اتفاقی دانسته و لذا تقلید از خدا را اولی از تقلید از قوای ادراکی میداند. تقلید از خدا که چکیده نظریه معرفتشناسی شیخ اکبر است، بمعنای آنست که انسان به حذف وسایط ـ وساطت قوای ادراکی و وساطت ظواهر اشیاـ در امر شناخت بپردازد و بدین طریق با ذات اشیا مواجهه مستقیم پیدا کند. این نظریه که نوشتار حاضر، ادعای پرداختن به آن را دارد بر مبنای انسان‌شناسی شیخ استوار است. در این مقاله در نظر داریم به این نظریه معرفتشناختی نگاهی ژرف داشته و پس از پرداختن به معنا و مفهوم دقیق آن و اهمیت و مراتب آن، به بیان شرایط و ویژگیهای تقلید صحیح در نظر ابن‌عربی بپردازیم. ذکر این نکته ضروری است که تقلید، در عرفان ابن‌عربی آنگاه نظریه‌یی معرفتشناختی قلمداد میشود که وصفی برای عقلا و اهل خرد باشد. این تقلید در بستر سلوک بسوی خداوند شکل میگیرد و انسان را تا تشبّه به حضرت باری بپیش میبرد تا آنجا که جهانی شود عقلی، مضاهی جهان عینی.