تحلیل قاعده مسبوقیت هر حادث زمانی به قوه و ماده

یکی از قواعد مهم در فلسفه اسلامی این قاعده است که هر حادث زمانی مسبوق به قوه و ماده میباشد. این قاعده که مبیّن روابط پدیدههای عالم طبیعت در گذر زمان است، مدّعی است که شکل‌گیری هر حادث زمانی، اعم از مادی و مجرد، و پیدایش هر تغییری در عالم، بر زمینه‌ها و استعدادهای قبلی مبتنی است و آینده، چیزی جز شکوفایی و ظهور و بروز گذشته، بمدد موجودات بکلّی مجرّد نیست.فیلسوفان اسلامی در طول تاریخ، برهانهایی را برای اثبات این قاعده ارایه کرده‌اند. نخستین برهان اقامه شده بر این قاعده، برهان مشهور ابن سیناست که با تکیه بر ممکن الوجود بودن هر حادث زمانی (قبل از پیدایش) و وجودی و اضافی انگاشتن آن امکان، به اثبات امکان استعدادی و ماده حامل آن میپردازد. اما این برهان اولاً به مغالطه اشتراک اسم مبتلاست، ثانیاً با اضافی دانستن امکان، خود را با چالشی جدّی ـ‌‌یعنی تحقّق اضافه» بدون طرفینِ موجود‌‌ـ مواجه نموده است.برهان دوم و سوم هم که یکی زوال و کاستی شرایط و دیگری، وجود شرایط و زوال موانع را موجب پیدایش استعداد میداند، به مغالطه مصادره به مطلوب مبتلا هستند. امّا برهان چهارمی هم وجود دارد که بر سنخیّت میان قابل و مقبول و گذشته و آینده مبتنی است و بنظر نگارنده قویترین برهان در این زمینه است.‌تشریح مفهومی قاعده و تعیین موارد صدق این قاعده بهمراه بررسی برداشتهای موجود در این زمینه و تحلیل براهین قاعده و اشکالات مطرح شده، در این مقاله مورد بررسی قرار میگیرند.