نسبت بین استکمال و حقیقت نفس با علم به کلیات در حکمت متعالیه

در حکمت متعالیه شناخت نفس «مادر حکمت»، «اصل سعادت» و «حکمت نوری» محسوب میشود. ملاصدرا نفس انسان را فاقد ماهیت دانسته و شناخت آن را شرط مهم شناخت حقیقت اشیا میشمارد. برای نیل به این هدف، علاوه بر تقویت قوای عقلی، تهذیب عملی نیز لازم است. این دو در مجرای اصل حرکت جوهری، حقیقت انسان را شکل میدهند. بر این اساس، ادراک روشن کلیات ارتباط مستقیمی با استکمال ذاتی و تجرد نفسانی انسان دارد. ولی اکثر انسانها در مرحله تجرد برزخی باقی میمانند و نمیتوانند ادراک روشنی از کلیات داشته باشند. این کلیات، طبق نظر نهایی صدرا، همان مثل افلاطونی هستند و مفاهیم کلی ناشی از مشاهده آنها از فاصله دور است. بنابرین، فقط عدّه اندکی از انسانها که به مراتب عالی تجرد رسیده‌اند موفق به ادراک روشن کلیات میشوند. در این مقاله حقیقت نفس از نظر ملاصدرا و ارتباط استکمال نفس با ادراک کلیات مورد بررسی قرار میگیرد. نتیجه‌یی که از این بحث بدست می‌آید اینست که آنچه محل اختلا‌ف فلا‌سفه است، آن معنایی از کلی است که ملا‌صدرا آن را «کلی منتشر» مینامد و محصول مشترک خیال و عقل است. این معنا و مرتبه، مرتبه‌یی نازلتر از ادراک راسخون در علم است که معرفت آنها در نتیجه ادراک مُثُل حاصل میشود.