عشق، درونمایه نظام هستی در حکمت متعالیه

مهمترین دغدغه انسان اندیشه‌ورز ـ پس از تامین نیازهای ابتدایی حیات‌‌ـ این بوده است که قانون حاکم بر نظام هستی را بشناسد تا بتواند اولا‌ً حوادث آینده را پیش‌بینی کند و ثانیاً آنها را بفهمد و تبیین نماید.آنچه در ابتدا مسلّم و مفروض بنظر میرسد این است که گردش جهان بمقتضای عقل است. حوادث و وقایع آن منوط به بخت و اتفاق نیست بلکه تابع یک قانون عقلا‌نی است. بعبارت دیگر، در جهان امری بنام شبکه ترتّب حوادث یا نقشه وقایع وجود دارد که رویدادها بموجب آن سامان میگیرند و با کشف این نقشه که بمدد علوم فیزیک و ریاضی حاصل میشود، میتوان تا حدودی حوادث آینده را پیش‌بینی کرد. ولی انسان نمیتواند تنها به پیش‌بینی حوادث قانع باشد بلکه میخواهد آنها را بفهمد و تبیین نماید. او میخواهد بداند این کارگاه که جهان نام دارد چیست؟ و چرا اینگونه کار میکند و طرز دیگری کار نمیکند؟ در اینجا انسان از مرز علوم عبور میکند و به فلسفه متوسل میشود (آنجا که علم متوقف میشود فلسفه آغاز میگردد.)ملا‌صدرا براساس اصول فلسفی خود (اصالت وجود، وحدت تشکیکی حقیقت وجود، حرکت جوهری و ...) درونمایه نظام هستی را عشق به مبدا و شوق به کمال میداند. وی بر این عقیده است که در نهاد همه موجودات عالم و در باطن همه ذرات وجود، عشق به مبدا حق و در موجودات مادی ـ‌علا‌وه بر عشق به مبداـ شوق رسیدن به کمال بودیعه نهاده شده است. عشق رسیدن به کمال نهایی در همه اجزا و ارکان عالم سریان دارد. این تکاپو و جوش و خروش همگانی از نیروی عشق به کمال مطلق سرچشمه میگیرد؛ عشقی که با حیات و شعور نیز همراه است و از یکسو حافظ نظام هستی و از سوی دیگر موجب حرکت بسوی کمال است.