سیاست‌ در مکتب ملا‌صدرا

«سیاست» در اصطلاح بمعنای مدیریت و اداره مدبّرانه جامعه است که در اَشکال گوناگون ظهور و بروز پیدا کرده است. برخی از این اَشکال به معنای واقعی سیاست نزدیکند و برخی از آنها بدور از حقیقت سیاست هستند. بهترین الگو و نظام سیاسی، الگویی است که جامعترین برنامه و قانون را داشته باشد بنحوی که سعادت همه جانبه انسان را فراهم آورد. بهمین دلیل الگوها و نظامهای برآمده از مصلحت سنجیهای بشری، از آنجا که بشر توان احاطه بر همه چیز را ندارد، ناقص بوده و پیاپی منسوخ شده‌اند. بنابرین، الگوی احسن سیاسی، نظامی است که از مبدیی ماورای انسان (خداوند) ترسیم شده و بوسیله پیامبرانش برای بشر تشریح و تشریع شده است.سیر تاریخی نظامهای سیاسی الهی به دو دوره جامع تقسیم میشود: «دوره نبوت»: که عبارتست از دوره حضور پیامبران و «دوره» ولایت: که عبارتست از دوره حاکمیت وارثان و نمایندگان پیامبران. در اغلب مکاتب و آثار شخصیتهای فلسفی نیز به این ادوار، ضرورت و شاخصه‌های هر یک اشاره شده است. در حوزه فلسفه اسلامی نیز گاه بصراحت و گاه بتلویح نظام‌سازی سیاسی مدنظر حکما بوده است. حکمت متعالیه بعنوان وضع مجامع مکاتب حکمی ـ‌‌فلسفی سنت اسلامی، گرچه بدلایل متعدد خود را از پرداختن صریح و تفصیلی به مباحث سیاسی بینیاز میدانست اما بضرورت مقال، در لابلای بسیاری مباحث دیگر به این مهم پرداخته است.دیدگاه سیاسی ملاصدرا گرچه در بنیان به دیدگاه فارابی و ابن‌سینا شباهت دارد اما بسبب برخورداری از مبانی اختصاصی حکمت متعالیه، به واقع فلسفی نزدیکتر شده است. منظور ملاصدرا از «مدینه» فاضله»جامعه در سطح ملی، از «امت فاضله» جوامع منطقه‌یی، و از «معموره ارض» جامعه جهانی است. بر این اساس، دیدگاه وی به آموزه «امت واحده» اسلامی نزدیک است. حاکم این جامعه سالکِ واصلی است که سفر سوم سلوک را هم پیموده و بمیان خلق‌الله برگشته است.نگارنده معتقد است علاوه بر دو روش مرسوم در آثار ملاصدرا برای اثبات ضرورت فلسفی سیاست و شاخصه‌های حاکم الهی، برهانی وجود شناختی هم میتوان بر آن ارایه داد که در این مقاله با چند تقریر مختلف ارایه شده است.