روش‌شناسی نگرش صدرایی به فرایند ادراکهای عقلی

در طول تاریخ تفکر فلسفی، پیرامون فرایند حصول ادراکهای عقلی، نظریه‌های مختلفی از سوی نظریه‌پردازان عرضه شده است که مهمترین آنها نظریه «تجرید» است. اما ملاصدرا تجرید، به این معنی را قبول نداشت و با تکیه بر مبانی متعدد فکری خود به معنی نوینی از تجرید رسید. او بجای تمرکز بر صورت ادراک شده، تجرید را در ابتدا به فاعل شناسایی نسبت میدهد که بتبع آن، ادراک نیز از تجرد بیشتری برخوردار خواهد شد. این نظریه همچنانکه برخاسته از مبانی فکری ویژه حکمت متعالی صدرایی است، پیامدهایی ویژه در قالب نظریه‌های دیگر نیز داشته است؛ از اینرو میتواند نمایانگر نوعی نظام فکری پیچیده و در عین حال روشمند باشد.همچنین صدرالمتالهین به: مشاهده جوهرهای عقلی، آمیختگی ادراک عقلانی با تخیل یا همان درک خیالی، ایجاد صورتهای عقلی بواسطه نفس، اتحاد نفس با عقل فعّال هنگام ادراک عقلی، و ارتباط آن با صور معقول معتقد است. هرچند صاحبنظران حکمت متعالیه کوشیده‌اند با توجه به حالتهای مختلف نفس ادراک‌کننده، این چندگانه‌گوییها را هماهنگ و همراستا نشان دهند اما در مواردی بنظر میرسد ابهامها و برخی ناهمخوانیها هنوز کاملاً بر طرف نشده و کاوش و تلاشهای بیشتری میطلبد؛ که البته با توجه به مبانی فکری صدرایی، در کنار هم نشاندن بیشتر آنها غیرممکن نیست‌. در این مقاله، مقصود اصلی جستجوی روش اندیشدن ملاصدرا در این فرایند است، نه تایید همه دیدگاههای او. از اینرو، ضمن بررسی و نقد برخی از اندیشه‌های او در اینباره، بویژه بحث اتحاد فاعل شناسایی با عقل فعّال و مشاهده مثل، کوشش شده است با تمرکز بیشتر بر نظریه تعالی نفس ادراک‌کننده و با نگاه به سایر اصول، روش فکری صدرالمتالهین در زمینه ادراک عقلی بیشتر مورد توجه و تبیین قرار گیرد.