نقد آراء ابن‌عربی دربارۀ مفهوم تجلی بر مبنای قرآن و روایات شیعه

«تجلی» اصطلاح و مفهومی پر کاربرد در سنت اسلامی است که تفسیر آن تاثیری بسزا در مبانی اخلاقی، معرفتی و باورهای دینی دارد. سابقۀ کاربرد اصطلاح به قرآن کریم و برخی احادیث بازمیگردد و سپس، اندیشمندان مسلمان، تفسیرهایی متعدد از آن ارائه کرده‌اند. این اصطلاح پیش از ابن‌عربی، بیش از هر چیز، مفهومی سلوکی بود که چگونگی تقرب وجودی‌‌معرفتی سالک به حضرت حق، از طریق کنار رفتن حجابها و آشکار شدن افعال و صفات و ذات حق‌تعالی، را توضیح میداد، اما دیدگاههای ابن‌عربی درباب تجلی، با دیگران متفاوت بوده و تعابیر او در اینباره خاص خود اوست. پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصیفی‌‌تحلیلی، به بررسی مفهوم تجلی در آراء ابن‌عربی و مقایسۀ آن با آیات و روایات اسلامی میپردازد تا اشتراکات و افتراقات این‌دو دیدگاه روشن گردد. یافته‌های پژوهش نشان میدهد که آراء ابن‌عربی در مباحثی مهم ‌همچون تعریف تجلی، مثلیت، ذات یا عدم محض، قضاوت مطلق دربارۀ ذات خداوند، حدود محدود، تصورات انسان از خداوند، تجلی خداوند در روز قیامت و تجلی انکار، تفاوتها و تعارضهایی برجسته با آیات و روایات اسلامی در مورد مفهوم «تجلی»، دارد.

a critique of ibn ‘arabī’s ideas on the concept of manifestation based on the qur’ān and shi’ite traditions

manifestation (tajallī) is a frequently used concept in islamic tradition, the interpretation of which has a great influence on ethical, epistemological, and religious beliefs. the background of this term goes back to the holy qur’ān and some ḥadīths with muslim thinkers having provided several interpretations for it. prior to ibn ‘arabī, manifestation was, more than anything else, a mystic concept that referred to the quality of the ontological-epistemological closeness of the wayfarer to almighty truth through removing veils and revealing the acts, attributes, and essence of god. however, ibn ‘arabī’s particular views and interpretation of this term were different from those of others. the present study employs a descriptive-analytic method in order to comparatively investigate the uses of the concept of manifestation in ibn ‘arabī’s view and in islamic verses and traditions to reveal their similarities and differences. the findings of this study demonstrate that ibn ‘arabī’s ideas regarding some important discussions such as the definitions of manifestation, similarity, and essence or absolute non-existence; absolute judgment about god’s essence; limited terms; man’s concepts of god; god’s manifestation in the hereafter, and manifestation of denial are greatly different from the views in islamic verses and traditions in relation to the concept of manifestation.