بررسی و نقد تعریف «عمل» از دیدگاه صدرالمتالهین

صدرالمتالهین تمایز عمل از سایر افعال را در «قصدی» بودن آن میداند. از نظر وی «قصد»، شامل اراده همراه با آگاهی مرتبۀ‌ دوم عامل به غرض فعل است؛ بنابرین، چنین نیست که هرفعل ارادی‌یی «عمل» نامیده شود، بلکه «عمل»، فعلی ارادی است که همراه با آگاهی مرتبۀ دوم عامل به غرض فعل پدید آید. نتایج پژوهش پیش‌رو که با استفاده از روش توصیفی‌‌تحلیلی و از طریق تحلیل لوازم مفهومی عمل، بدست آمده، نشان میدهد که تعریف ملاصدرا، مانع اغیار نیست؛ زیرا بر اساس مثال «رُبات خودآگاه»، میتوان عاملی را فرض کرد که از اراده و آگاهی برخوردار است، اما فعل وی متصف به «قصدی بودن» نیست. بنابرین، برای تکمیل تعریف عمل، علاوه بر اراده و آگاهی، یک عنصر سوم نیازمند هستیم که همان «اختیار» است. ملاصدرا «اختیار» را بعنوان عنصر سوم سازندۀ عمل، برسمیت نمیشناسد و آن را به همان آگاهی و اراده تحویل میبرد؛ درحالیکه پژوهش حاضر اثبات میکند که نظر وی اشتباه است و «اختیار»، بمعنای «آزادی اراده»، ‌باید به تعریف عمل افزوده شود. مسئلۀ اساسی این پژوهش، بررسی ساختار ماهوی «عمل» در حکمت متعالیه، و هدف آن، تمایز «عمل» از امور متشابه است.

a critical study of the definition of practice in mullā ṣadrā

mullā ṣadrā maintains that the distinction of practice from other acts pertains to its “intentional” nature. in his view, “intention” includes the free will accompanied with the second level of consciousness acting based on the purpose of practice. therefore, not each voluntary act is called “practice”; rather, practice is a voluntary act that emerges along with the second level consciousness based on the purpose of act. the results of this study, which was conducted following a descriptive-analytic method and through the analysis of conceptual concomitants of practice, indicate that mullā ṣadrā’s definition is not mutually exclusive. this is because, based on the example of “self-conscious” robot, one can assume an agent that enjoys free will and consciousness but its act is not intentional. therefore, to complete the definition of practice, in addition to free will and consciousness, one needs a third element or the same “choice”. mullā ṣadrā does not officially recognize “choice” as the third element of practice and reduces it to the same consciousness and the free will. nevertheless, the present study demonstrates that he is wrong, and “choice” in the sense of “the freedom to use the free will” must be added to the definition of practice. this study mainly aims to examine the quiddative structure of “practice” in the transcendent philosophy and distinguish “practice” from other similar affairs.