امکان استعدادی ( قوه و لاقوه ) در حکمت متعالیه

امکان بمعنی سلب ضرورت وجود و عدم یکی از مواد ثلاث است. هر ماهیتی را که وجود بسنجیم یا اقتضای وجود دارد یا اقتضای عدم و یا نه اقتضای وجود و نه اقتضای عدم؛ ماهیتی را که لااقتضاست ممکن گفته می شود، ولی امکان معنای دیگری هم دارد که برخی اعم از امکان خاص و برخی اخص از آن و برخی مباین با آن می باشد. در اینجا به شرح امکان استعدادی می پردازیم . با فرض اینکه الف) موجودات عالم طبیعت دائما در تبدیل و تحولند. ب) هر چیزی به هر چیزی تبدیل نمی شود. ج) همواره یک مستعد و یک مستعدله وجود دارد. د)مستعد،‌ استعداد مستعدله شدن را دارد و مستعدله امکان استعدادی در مستعد دارد. ه) استعداد و امکان استعدادی یک چیزند با این فرق که اگر به مستعد نسبت داده شود استعداد، و اگر به مستعدله نسبت داده شود استعداد، و اگر به مستعدله نسبت داده شود امکان استعدادی. صدرالمتالهین به اشتراک معنوی امکان ذاتی و استعدادی تصریح دارد و اختلاف آندو را در موصوف آندو یعنی گاه در ماهیت و گاه ماده را موضوع و یا متعلق آن می داند، لذا فرق آندو، مفهومی نیست بلکه موضعی است؛ امکان استعدادی کیفیتی است قائم به ماده که ماده با دارا بودن آن، از بین فعلیتهای متعدد که می تواند قبول کند فقط یکی را می پذیرد، قابل شدت و ضعف و قرب و بعد است،‌ و با تحقق فعلیت مستعدله زایل می شود.