جایگاه وجود شناختی و معرفت شناختی عقول عرضیه در فلسفة اشراق

طبق قاعده ی ‹‹ الواحد لایصدر عنه الا الواحد ›› از خداوند که از جمیع جهات واحد است، تنها یک موجود صادر می شود ، در حالیکه جهان ، دارای کثرت متعددی است؛ پس چگونه می توان کثرات موجود را به آن وجود واحد نسبت داد ؟ سهروردی نظریه ی عقول فرضیه را جهت تبیین صدور کثرات مادی ارائه کرده است که برگرفته از مُثُل افلاطونی می باشد .عقول عرضیه ( انوار قواهر ارباب اصنام ) سلسله ای از انوار مجرده اند که درانتهای عقوق طولیه واقع شده و در عرض یکدیگر می باشند باین معنا که با یکدیگر رابطه علی و معلولی ندارند . هر یک از عقول عرضیه رب النوع یک نوع مادی بوده و ایجاد و صورت بخشی افراد آن را برعهده دارند از جهت وجودی ، عقول عرضیه معلول انوار طولیه به علاوه انوار سوانح و جهات و مشارکات و مناسبات موجود درعالم انوارند و جهان محسوسات ، نفوس و مثل معلقه نیز معلول انوار غرضیه می باشند . در فلسفه اشراق ، ادارک شهودی که مبتنی بر علم حضوری است ، راه اصلی ادراک است و نفس با شهود عقول عرضیه به ادراک می رسد . ادراک عقلی نیز نتیجه مشاهده ی عقول عرضیه است . ادارک حسی نیز به علم حضوری باز می گردد و در آن ، عقول عرضیه نقش ظاهر کننده ی صور نزد نفس را دارند .