سیر تطور اخلاق در نظام اسلامی

اخلاق از ریشه ی خلق به معنای باطن ، و صفاتی است که به رفتار و حالت انسان تعلق می گیرد و در تعریف آن آورده اند : ‹‹ ملکه ای بود نفس را مقتضی سهولت صدور فعلی از او بی احتیاج به فکر و روایتی ›› علمای اخلاق از این علم با الفاظ و تعابیر مختلفی یاد نموده اند . تامل در هر یک از این تعابیر نشان دهنده ی دیدگاه صاحب آن نسبت به علم اخلاق است . در نظام اخلاق اسلامی به عنوان یکی از کارآمدترین نظام های موجود ، بایدها و نبایدهای اخلاقی که موجب قرب یا بعد انسان از سعادت واقعی می گردد ،با معیار وملاک نهایی ‹‹ الله ›› سنجیده می شود . مسئله ‹‹ حسن و قبح ››‌ نیز از مباحث مهمی است که در اخلاق اسلامی از دیرباز محل اختلاف آراء میان متکلمین اسلامی ،‌اشاعره و عدلیه بوده است که علیرغم اختلافاتی که دراین دو مکتب بر سر عقلی یا شرعی بودن حسن و قبح وجود دارد ، در این نکته که فعل حَسَن یا قبیح از طریق سنجش با غرض خاص هر یک انجام می گیرد ، هم رایند . در اسلام بیان اصل الله محوری در تمام شئونات اخلاقی ضروری است ، اما در پاره ای از موارد نیازمند شاخصی در منزلت پایین تری هستیم تا تکالیف اخلاقی را بصورت محسوس تر عرضه دارد و از طریق سنجش افعال اخلاقی با این قواعد راهبردی درصدد اتصال با ملاک هایی - ‹‹ خدا ›› - باشیم . لذا با توجه به رابطه ای که در اسلام بین ‹‹ انسان ›› و ‹‹ خدا ›› وجود دارد ، انسان به عنوان محور اصلی بحث در اخلاق اسلامی قرار می گیرد ؛ چنانچه رضایت و خشنودی خداوند در گرو حرمت نهادن به انسان حاصل می گردد .