حسن عدل؛ آموزه‌یی عقلی یا عُقلایی؟

«عدل، حَسَن است» و «ظلم، قبیح است» قواعد و گزاره‌هایی پرکاربرد در دانشهای مختلفند. متکلمان ایندو گزاره را عقلی، ضروریِ اولی، بدیهی، قطعی و بینیاز از استدلال میدانند اما برخی فیلسوفان با انکار بداهت و قطعیت، آنها را مشهوراتی صرف انگاشته‌اند که ورای تطابق آراء عُقلا، واقعیت دیگری ندارند. در مورد این دو گزاره یقینی‌انگاری بمعنای اعتقاد به صلاحیت استفاده از آنها در برهان و تولید نتایج علمی است و مشهورانگاری به کارکرد جدلی آنها اشاره دارد. برخی معتقدند مشهورانگاری در تفسیر اینگونه قضایا، به فروریختن پشتوانه گزاره‌های اخلاقی می‌انجامد. مسئله اینجاست که چرا در مورد ایندو گزاره بظاهر بدیهی، چنین اختلاف نظر زیادی ایجاد شده است؟ یافته‌های این پژوهش که بشیوه توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، نشان میدهد که راه‌حل را باید در تفکیک میان «حُسن عقلی» و «حُسن عقلایی» جُست. دو قضیه مذکور، هرگاه بعنوان قضایای عقلیِ شخصی لحاظ شوند، تصدیقاتی ظنی و تکوینی‌ هستند اما در مقام گزاره‌های عُقلاییِ اجتماعی، بدیهی و البته اعتباریند که برخلاف ‌نظر مشهور منطقدانان، باید در زمره یقینیات (نه مشهورات) قرار گیرند. علاوه بر این، تعابیری نظیر «لا عمده لها الا الشهره» که توسط برخی صاحبنظران حکمت و منطق در مورد ایندو گزاره بکار رفته، بمعنای انکار واقعیت آنها نیست بلکه بمفهوم انکار بداهت و ضرورتشان در تحلیلهای عقلی میباشد و بهمین دلیل خللی در پشتوانه بودن آنها برای قضایای اخلاقی ایجاد نمیکند.

goodness of justice: an intellectual or rational theorem?

“justice is good” and “cruelty is bad” are two of the most frequently used principles and propositions in various disciplines. mutikallimun consider these two propositions to be rational, primary necessary, evident, certain, and needless of reasoning. however, some philosophers deny their evidence and certainty and consider them as generally accepted propositions that bear no truth except for conforming to thinkers’ views. certainty in relation to these two propositions means believing in the correctness of their use in arguments and production of scientific results, and indemonstrability refers to their dialectical application. some believe that the indemonstrability in the interpretation of such propositions would undermine the basis of moral propositions. the question here is why there is so much controversy about these two apparently evident propositions. the findings of this descriptive-analytic study reveal that the solution must be found in distinguishing between “intellectual goodness” and “rational goodness”. when these two propositions are considered as individual intellectual propositions, they are hypothetical and genetic judgments; however, at a rational social level, they are evident and, of course, mentally posited and, unlike the general view of logicians, they must be viewed as certain propositions (not as generally accepted ones). in addition, some statements such as “they have no basis but popularity”, which are used by some philosophers and logicians about the two propositions, are not used to deny their reality. rather, they are intended to deny the evidence and necessity of these two propositions in intellectual analyses. thus, no damage is done to their support for moral propositions.