شبهات فخررازی بر قانون علیت و پاسخ به آنها بر اساس مبانی حکمت متعالیه

فخررازی، از متکلمان برجسته اشعری، در کتاب المطالب العالیه من العلم الالهی‌ ‌هیجده شبهه را بر قانون علیت وارد کرده است. او این شبهات را بنقل از دیگران مطرح کرده اما بنظر میرسد شبهه‌‌کننده، خود او باشد. برخی از این شبهات را محقق لاهیجی در کتاب شوارق الالهام‌ ‌آورده و پاسخ داده، ولی اکثر آنها بدون پاسخ مانده‌اند. در مقاله حاضر ما پانزده شبهه از این شبهات را که اهمیت بیشتری دارند، نقل و پاسخهای دیگران به آنها را ذکر میکنیم. از آنجا که اکثر این شبهات پاسخ داده نشده‌اند، درحالیکه میتوان آنها را بر اساس حکمت متعالیه صدرایی پاسخ داد، ما آنها را با تلخیص عبارات فخر رازی آورده و سپس بر اساس نکات پذیرفته و اثبات شده در حکمت متعالیه، پاسخ میدهیم. برخی از این شبهات نیز بر اساس رویکردهای سه‌گانه، مشائی، اشراقی و متعالیه قابل حل نیستند و باید آنها را با مبانی عرفانی پاسخ داد.

against the law of causality and the related responses based on the principles of the transcendent philosophy

fakhr al-dīn rāzī, one of the prominent ash‘arī mutikallimun, has raised 18 objections against the law of causality in his al-maṭālib al-‘alīyah min al-‘ilm al-ilāhī. he has quoted these objections from others; however, it seems that he has raised them himself. muḥaqiq lāḥijī has responded to some of these objections in his shawāriq al-ilhām. nevertheless, most of them have remained unanswered. in the present paper, the author has referred to 15 of the most important questions and provided others’ responses to them. most of these objections have not been answered while they can be based on the transcendent philosophy. therefore, the author has provided a summary of fakhr al-dīn rāzī’s words and then tried to answer them relying on the principles of sadrian transcendent philosophy. some of these objections cannot be answered based on any of the principles of peripatetic, illuminationist, and transcendent philosophies and should be answered based on gnostic principles.