تحلیل و انتقاد پنج دلیل از ادله بطلان تسلسل بینهایت علل فاعلی در اسفار اربعه

در این نوشتار پنج دلیل از دلایل اصلی و مهم ملاصدرا برای بطلان تسلسل بینهایت علل فاعلی مورد بررسی و نقد قرار میگیرد. نظر به اینکه بسیاری از فلاسفه از این اصل بمنظور اثبات واجب‌الوجود بهره برده‌اند، بررسی اشکالات وارد بر دلایل آن، بلحاظ ارتباط با اثبات وجود خدا، از اهمیت بسزایی برخوردار است. به این منظور، چهار دلیل بطور مستقل تقریر و نقد شده و دلیل پنجم، از نظر محتوا و شیوه» نقد، بدلیل چهارم بازگردانده شده است. این دلایل عبارتند از: «برهان طرف و وسط»، «برهان تطبیق»، «برهان اسد و اخصر»، «برهان تضایف»، «برهان تضایف».اشکالات وارد بر ادله بطلان تسلسل و اهمیتی که بطلان تسلسل علل فاعلی در برخی از دلایل اثبات ذات الهی داشته‌، فلاسفه اعم از اسلامی و غربی‌ را واداشته تا بدنبال ادله‌یی دیگر برای اثبات وجود خدا باشند که بر ابطال تسلسل علل متکی نباشد، و در این راه موفقیتهایی بدست آورده‌اند. در پایان این مقاله، بدون ورود به بحث درباره» آن دلایل، ضمن جمعبندی و نتیجه‌گیری، به دو دلیل مشهور اشاره شده که عبارتند از: «برهان صدیقین ملاصدرا در فلسفه اسلامی» و «برهان وجودی آنسلم در فلسفه غرب»؛ این دو دلیل، شبه لمی و تحلیلی میباشند و ویژگی ادعا شده درباره دلایل مزبور اینست که متکی بر هیچ مقدمه‌یی که نیازمند اثبات باشد، نیستند.

a critical analysis of the five arguments of the falsity of infinite regress of efficient causes in al-asfār al-arba‘ah

this study investigates and criticizes five of mullā ṣadrā’s main arguments for the falsity of the infinite regress of efficient causes. given the fact that many philosophers use this principle in order to demonstrate the existence of the necessary being, a study of the objections targeting its arguments is of great importance because of its relationship with proving the existence of god. in order to achieve the purpose of this study, four arguments have been examined and criticized separately, and the fifth argument has been referred back to the fourth in terms of content and method. these arguments include “limit and middle”, “conformity”, “the most concise and precise”, “correlation 1”, and “correlation 2” arguments. the criticisms of the arguments of the falsity of regress and the importance of the falsity of the regress of efficient causes in developing some of the arguments adduced to demonstrate the divine essence have provoked philosophers, both islamic and western, to seek for other arguments to prove the existence of god in order not to rely on the falsity of the regress of causes. it is worth noting that they have had some success in this regard. at the end of this paper, without discussing the arguments and while summarizing and concluding the remarks, the authors refer to two famous arguments: mullā ṣadrā’s argument of the righteous in islamic philosophy and anselm’s ontological argument in western philosophy. these two arguments are semi-casual and semi-analytical because they are not based on any premise that needs to be proved.