عدم عمومیت دستیابی به مقام انسان کامل از دیدگاه ملاصدرا‎؛ دلایل و پیامدهای آن

انسان‌شناسی در نظام حکمیِ صدرایی از جامعترین پژوهشهای صورت گرفته در این حوزه است. یکی از نمودهای جامعیت این بحث، پرداختن به ماهیت و جایگاه انسان کامل در نظام هستی، مصادیق و کارکردهای دنیوی و اخروی آن است که در پژوهشهای متعددی بدان پرداخته شده است؛ اما آنچه کم‌وبیش در این پژوهشها مغفول مانده، توجه به دلایل خاص‌بودن این مقام و پیامدهای حاصل از آن در این نظام فکری است که بنظر میرسد پرداختن به آن موجب تعمیق بیشتر مباحث انسان‌شناسانه در نظام حکمت متعالیه و فلسفه‌ اسلامی خواهد شد. بر این اساس مسئله‌ اصلی این جستار، بررسی تحلیلیِ دلایل عدم عمومیت این مقام در آثار ملاصدرا است. در این پژوهش، ضمن بررسی تحلیلیِ عوامل موثر در پدیدآیی و استکمال آدمی بواسطه‌ تباین و تفاضل نفوس در قالب کثرت پیشینی و پسینی، دلایل خاص‌بودن این مقام برای معدودی از انسانها تبیین میشود. نتیجه اینگونه است که اصل مقام انسان کامل بواسطه‌ دعوت انبیاء، تکلیف، تادیب و ... قابل دستیابی است، اما دستیابی به نهایت مراتب عالیه‌ این مقام، برای همگان امکانپذیر نیست که این امر خود موجب توجیه عقلانیتر کیفیت استکمال ارادی پیامبران(ص) و امامان معصوم(ع) خواهد بود.

Specificity of Attaining the Station of Perfect Man in Mullā Ṣadrā’s View: Arguments and Consequences

One of the most comprehensive studies in the Sadrian philosophical system pertains to the field of anthropology. Moreover, one of the manifestations of the comprehensiveness of this discussion is dealing with the nature and place of the perfect Man in the order of being and its referents and worldly and otherworldly functions, which have been explored in several studies. However, what they have all neglected is the attention to the reasons of the specific nature of this station and its consequences in this school of philosophy. It seems that the attention to this point can grant more depth to anthropological discussions in the Transcendent Philosophy and Islamic philosophy. Accordingly, this study aims to provide an analytic account of the reason for the uniqueness of this station in Mullā Ṣadrā’s works. Here, while analyzing the factors affecting the emergence and perfection of human beings through difference of souls within the framework of apriori and aposteriori multiplicity, the authors explain the restriction of this station to quite a few people. The findings of this study indicate that the station of the perfect Man can be attained through the prophet’s invitation, obligation, courtesy, etc. Nevertheless, developing the highest levels of this station is not possible for all, which justifies the quality of the voluntary perfection of the Infallible Imāms (‘a) and the prophets (ṣ).