عقل مستمع (مظهر) و عقل منبع (مصدر) از دیدگاه استاد جوادی‌آملی (با ملاحظاتی از استاد مصباح‌یزدی بر آن)

بحث از ادراک عقلی و نحوه تعقل، از مباحث مهم معرفت‌شناسی است. فلاسفه اسلامی ضمن تاکید بر ارزش ادراک عقلی، در تبیین سازوکار تعقل رویکردهایی گوناگون داشته‌اند. در این میان، ملاصدرا نیز در تبیین فرایند ادراک کلی، تعبیرات مختلفی دارد؛ او گاهی عقل را مظهر (مستمع) و گاهی مصدر (منبع) صور عقلی میداند. از اینرو هر یک از پژوهشگران و شارحان حکمت صدرایی بنوعی، در‌صدد توجیه اختلاف تعابیر صدرالمتالهین برآمده‌اند. استاد جوادی‌آملی در آثار خود، در مقام یک فیلسوف نوصدرایی مباحثی را مطرح میکند که میتواند نگاهی نو به مسئله فرایند ادراک عقلی باشد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی نشان میدهد که استاد جوادی‌آملی به دو نوع ادراک عقلی و لزوم تفکیک آنها تصریح نموده است؛ در یک نوع عقل، مستمع است و ادراک کلی حاصل شهود آگاهانه عقلی و انفعال نفس میباشد و درک آن مختص به گروهی خاص است و در نوع دیگر، عقل، منبع است و ادراک کلی حاصل کارکرد ذهن و فعالیت نفس است و عموم مردم از این ادراک عقلی بهره‌مندند.

Listener (Locus of Manifestation) and Source (Emanator) Intellects in Jawadi Amuli (with an Emphasis on Misbah Yazdi’s Views)

The discussion of intellectual perception and the quality of intellection holds an important place in epistemology. Islamic philosophers have followed various approaches to explaining the mechanism of intellection. Mullā Ṣadrā has also used different expressions for clarifying the process of general perception. He views the intellect sometimes as a locus of manifestation or epiphany (listener) and sometimes as an emanator (source) of intellectual forms. Accordingly, each of the researchers and commentators of Sadrian philosophy has tried to justify the differences between the words he has used in some way. As a neoSadrian philosopher, Jawadi Amuli posits some discussions in his works that can introduce a new view of the process of rational perception. Following a descriptiveanalytic method, the present study demonstrates that, Jawadi Amuli has directly referred to two types of rational perception and the necessity to separate them from each other. In one of them, the intellect is a listener, and the general perception is the result of conscious rational intuition and passivity of the soul. Here, perception is limited to a special group. In the other one, the intellect functions as a source, and the general perception is the outcome of mental and soulish activities. All people are capable of this kind of intellectual perception.