بررسی دیدگاه ابن‌برّجان دربارۀ «حق‌مخلوق‌به»

یکی از اصطلاحات عرفانی که در بحث تجلیات خداوند مطرح میشود، «حق‌مخلوق‌به» است. ابن‌عربی منشا این اصطلاح را آثار ابن‌برّجان میداند ولی توضیحی درباره‌ دیدگاه او نمیدهد. ابن‌برّجان یکی از عارفان و مفسران اندلسی است که دیدگاههای خود در مورد «الحق‌المخلوق به السماوات و الارض» را در شرح اسماء‌الله‌الحسنی، تنبیه‌الافهام‌ ‌و ایضاح‌الحکمه‌ ‌بیان کرده است. هدف نوشتار حاضر بررسی اصطلاح حق‌مخلوق‌به از دیدگاه ابن‌برّجان است و روش آن، اسنادی و توصیفی تحلیلی است. یافته‌ها نشان میدهد که منشا الهام ابن‌برّجان برای وضع این اصطلاح، قرآن‌ ‌است. از دیدگاه وی هدف اصلیِ دعوت قرآن‌ ‌به تفکر در مورد آیات الهی، رسیدن به حق‌مخلوق‌به است. او ایمان به حق‌مخلوق‌به را بر هر مومنی واجب میداند. از نظر ابن‌برّجان، حق‌مخلوق‌به تجلی و ظهور خداوند است. حق‌مخلوق‌به، واحد، جامع همه‌ تجلیات خداوند در دنیا، آخرت، برزخ، وجود انسان و آیات قرآن‌ ‌و همچنین منشا مخلوقات و عامل بقای آنهاست. همه‌ مخلوقات آیات و نشانه‌های حق‌مخلوق‌به هستند و حق‌مخلوق‌به نیز آیه‌ خداوند است. بعقیده‌ ابن‌برّجان حق‌مخلوق‌به طریق رسیدن به خداوند است که با علم و عمل طی میشود و همان صراط مستقیم و دین قیّم است. او روش شناخت حق‌مخلوق‌به را تفکر و تامل در آیات الهی بهمراه ایمان و تقوا قلمداد میکند. مهمترین نتایج معرفت حق‌مخلوق‌به عبارتند از: شهود خداوند، شناخت موجودات بهشتی، حکمت و عمل به دستورات الهی.

A Study of Ibn Barrajān’s View of al-Ḥaqq al-Makhlūq bih

One of the gnostic expressions which is used in the discussion of God’s manifestations is alḥaqq almakhlūq bih (the truth for which the world has been created). Ibn ‘Arabī believes that the origin of this expression is the works of Ibn Barrajān but does not provide any explanation regarding his view. Ibn Barrajān was an Andalusian gnostic and commentator who presented his views of alḥaqq almakhlūq bih” in Sharḥ asmā’ Allāh alḥusnā, Tanbīh alafhām, and Iḍah alḥikma. The present paper aims to explore the expression alḥaqq almakhlūq bih in the view of Ibn Barrajan based on a documentary and descriptiveanalytic method. The findings of the study demonstrate that Ibn Barrajān’s source of inspiration for creating this expression was the holy Qur’an. In his view, the main purpose behind the Qur’an’s invitation to thinking about the divine verses is attaining the truth for which the world has been created. He maintains that believing in alḥaqq almakhlūq bih is necessary for all faithful people. He also holds that alḥaqq almakhlūq bih is the manifestation of God. It is single; includes all manifestations of God in the world, in the hereafter, in the purgatory, in Man’s being, and in Qur’anic verses, and is also the origin of all creatures and the reason for their survival. According to Ibn Barrajān, alḥaqq almakhlūq bih is a route which leads to God; it is traversed based on knowledge and practice and is the same direct path and guardian religion. He suggests that the method of learning about alḥaqq almakhlūq bih entails thinking about and deliberating over divine verses along with faith and piety. The most important consequences of the knowledge of alḥaqq almakhlūq bih include sensing the presence of God, learning about heavenly existents, acquiring wisdom, and acting upon divine orders.