جایگاه «عمل» در وجود انسان از نگاه ملاصدرا

یکی از مسائل مهم در مباحث انسان‌شناسی، مسئله جایگاه «عمل» در وجود انسان و نقش آن در رسیدن او به کمال است. از نظر ملاصدرا، هر عملی که انسان انجام میدهد، حقیقت آن در درون نفس او شکل میگیرد؛ بدین صورت که افکار و اعتقادات منشا پیدایش گرایشها و احساسات در انسان میگردد و وجود گرایشها و عواطف باعث ایجاد عزم و اراده بر انجام عمل میشود. بنابرین، عمل ظاهری نمود و جلوه‌یی‌از افکار، نیات، احساسات و تمایلات انسان است و تاثیر مستقیم بر شکل گرفتن حقیقت انسان ندارد، بلکه تنها بروز و ظهور حقیقت نفس انسانی است. به این ترتیب، حقیقت و باطن عمل همان صور و ملکات نفسانی است که در آخرت نیز پدیدآورنده بدن مثالی و اخروی خواهد بود. در واقع، انسانها‌ از طریق عمل، خود را در جهان بیرونی جلوه‌گر میسازند. بنابرین، این سخن که عمل علت پیدایش حالات و صفات در نفس است و در صورت تکرار باعث پیدایش ملکات نفسانی در انسان میشود، از نظر ملاصدرا صحیح نیست. او معتقد است عمل محصول حالات و تمایلات انسانی است و صرفاً نقشی واسطه‌یی میان نفس انسانی و جهان مادی و بیرونی دارد. البته عمل بطور غیرمستقیم بر شکل‌گرفتن افکار و اندیشه‌های جدید و بدنبال آن، احساسات و تمایلات نو، تاثیر میگذارد.