مقام انسان از دیدگاه ملاصدرا

بحث از انسان و نفس انسان دانشی است که تاریخی طولانی دارد، بطوریکه مبنای بسیاری از مباحث کلامی از جمله مبدا و معاد قرار گرفته است. ابن عربی وجه تسمیه انسان را این می داند که مانوس با مرتبه کمالی است و لذا (انسان کامل) در معنی انسان است و دیگر افراد تنها شکل انسانی دارند. بعضی انسان را به (حیوان ناطق) تعریف کرده اند اما از نظر ابن عربی جماد و نبات و حیوان نیز حی و ناطق هستند، زیرا بتصریح قرآن همه اشیاء تسبیح خدا می کنند.از نظر ابن عربی حقیقت انسان همان لطیفه ربانی است که حق تعالی از روح خود در جسم انسان دمیده است. این لطیفه همان قلب است که جوهر نورانی مجرد می باشد و انسانیت انسان با آن تحقق می یابد. ملاصدرا نیز حقیقت انسان را (نفس ناطقه) می داند اما نه بمعنایی که پیشینیان برای آن و عارفان برای (قلب) بیان کرده اند، بلکه وی بر مبنای حرکت جوهری و حدوث جسمانی نفس، بدن را مرتبه نازل نفس می داند. بنابراین در فلسفه ملاصدرا، ثنویت بدن - نفس که پیشینیان را با مشکلاتی مواجه ساخته بود از میان بر می خیزد.ملاصدرا معتقد است نفس انسانی دائم درترقی و تکامل است و بواسطه این حرکت می تواند از مرتبه طبیعت به تجرد برزخی (یا مثالی) و سپس به تجرد عقلی و د رنهایت به مقام فوق تجرد- یعنی مقام الهی که هیچ حد و محدودیت و ماهیتی ندارد- نائل شود.