جایگاه انسان در جهان هستی از دیدگاه عرفان و حکمت متعالیه

انسان بعد از آشنایی ابتدایی با کائنات و مشاهده ی فعل و انفعالات آنها ، متوجه می شود بین اجزای عالم یک نوع هماهنگی دقیق و حساب شده وجود دارد . گوئی مجموع کائنات عالم یک پیکر واحد انسانی است دارای نفس مدبر ، و طبایع موجودات عالم بمنزله قوای نفس کلی در همه اجزی موجودات سریان دارد و در عین حال تحت تدبیر نفس کلی، از یک نظام منطقی و مدبرانه پیروی می کنند . از اینرو ، انسان برای توجیه و تبیین نظام هماهنگ حاکم بر روابط کائنات با معیارهای خویش ، انگاره عالم انسان کبیر است را مطرح می کند . اما درباره مقام و منزلت و جایگاه انسان در جهان ، گرچه خود جزئی از عالم است و در عالم و از عالم پدیدآمده است ، اما ظاهراً بدو دلیل ، خود را عالم صغیر می پندارد : نخست همه مراتب وجود و اوصاف کمالی همه موجودات عالم را دارا است و دوم تنها موجود اندیشه ورز که می تواند حقایق عالم را بفهمد و به آن معنا بخشید و بدون او عالم بی معنا خواهد بود . او جهانی است عقلانی مشابه جهان عینی . از اینرو ، صدرالمتالهین می فرماید : آدم اول ، حاصل از عالم شدی بعد از آن ، عالم زآدم سر زدی