نفس و روح در فلسفه و عرفان

بررسی و تبیین ماهیت و حقیقت نفس انسان یکی از مهمترین مسائل فلسفی و عرفانی است . فلاسفه در آغاز بخش علم النفس فلسفه به توضیح و تحلیل ماهیت و حقیقت نفس می پردازند ، مباحث فلاسفه هم از جهت صورت و هم از جهت مفاد و محتوا از نظم منطقی ویژه ای پیروی می کند اما در کتب عرفانی مسائل مربوط به روح - مانند بسیاری از مسائل دیگر - نه تنها راز آلوده است ،‌ بلکه این مسائل در فصلهای مختلف و بنحو پراکنده بیان شده است . بطوریکه علی رغم اهمیت وافری که مسئله روح در عرفان دارد فصل ویژه ای به آن اختصاص نیافته اما در عین حال در اکثر فصلها سخنی از آن بمیان آمده است .عرفا - بنا بر اقتضاء علم عرفان در تحلیل حقیقت روح نگرشی کاملا الهی و ماورا الطبیعی دارند و روح انسان را از حیث مراتیت آن بررسی می کنند اما فلاسفه به نفسیت نفس و تعلق آن به طبیعت نیز توجه دارند .مهمترین نکته سنجی فلاسفه بعد از ارسطو درباره تعریف وی از نفس عبارتست از مناقشه ملاصدرا با حکمای مشاء مبنی بر اینکه آیا آن تعریف مربوط است به حقیقت نفس یا حیثیت تعلقی آن ؟ در بین نظراتی که درباره حقیقت نفس ارائه گردیده احیانا نظرات غریبی بچشم می خورد . و شاید بتوان یکی از عوامل گرایش به چنین عقایدی را پیچیدگی حقیقت نفس دانست ، تا جاییکه بعضی از اندیشمندان ، حقیقت نفس را غیر قابل شناخت دانسته اند و عده ای از ‌آنها در تایید این ادعا به آیه شریفه ویسئلونک عن الروح قل الروح من امر ربی و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا استشهاد نموده اند .