الهیات تنزیهی از دیدگاه قاضی سعید قمی

با بررسی ریشه‌ها و تاریخ الهیات تنزیهی در عالم اسلام، میتوان سابقه این بحث را به حکمت اسماعیلیه باز برد و به همین دلیل، لازم است نگاهی به دیدگاه حکیمان اسماعیلیه در این زمینه بیندازیم. در میان حکیمان شیعه دوازده امامی، قاضی سعید قمی و استاد او ملا رجبعلی تبریزی را میتوان نظریه‌پردازان این نوع الهیات دانست. دیدگاه آنها به یک معنا احیاء مکتب نوافلاطونی ‌ بویژه تفسیر پروکلسی این مکتب است. قاضی سعید قمی هر چند معتقد به الهیات تنزیهی است، ولی نمیتوان او را قائل به لاادریگری یا مذهب تعطیل دانست. در این نوشتار، بحث و برهانهای وی برای اثبات الهیات تنزیهی بشرح آمده است و در عین حال نشان داده میشود که او چگونه برمبنای نظریه‌یی که میتوان از آن به الهیات ناظر به تجلیّات تعبیر کرد، راهی برای خروج از بن‌بست لاادریگری و مذهب تعطیل پیدا میکند.