تاملی در قواعد و روش شناسی تاویل در منظومه عرفانی ابن‌عربی

علیرغم برخی مخالفتها، تاویل را میتوان روش ابن‌عربی برای شناخت واقع دانست. بحث از قواعد و روش‌شناسی ابن‌عربی در تاویل، هدف اصلی این مقاله است. اخذ تاویل از حضرت حق، توجه به عقل در عین کافی ندانستن آن، لزوم توجه به معنای الفاظ و قواعد دستوری جملات، توجه به نصوص و ظواهرآیات از جمله اصول و قواعد حاکم بر تاویل‌پژوهی ابن‌عربی است. او تاویل را امری ذو مراتب میداند. نزد او معنای تاویلی تنها یکی از وجوه معانی کلام است و با تاویل، متشابه از تشابه خود خارج نمیشود و لذا عارف همیشه در بیان اشارتهای خویش جانب احتمال را رعایت میکند. ابن‌عربی، روش خود و عرفا را اشارت در مقابل تفسیر مینامد و ضمن منتسب دانستن این شیوه بیان به حضرت حق، دو وجه برای انتخاب این روش ذکر میکند. او تفسیر را از وجهی همان اشاره و از وجهی دیگر مغایر با آن میداند. یکی از اهداف مهم ابن عربی از بیان تاویل، تشویق و تهییج مخاطب برای سفر و سلوک است. بیان مبانی عرفانی و استناد به آیات، احادیث و روایات از مشخصه‌های دیگر بیانهای تاویلی این عارف بزرگ است.