حسام‌الدین خویی و نوآوری در قسمیّات

از آثار برجای‌مانده از حسن بن عبدالمومن خویی، ملقب به حسام‌الدین خویی، ادیب و منشی مشهور قرن هفتم هجری، تا کنون چند رساله منتشر شده است. اغلب آن‌ها به‌نثر است و در زمینۀ تعلیم انشاء و فن ترسل. حسام‌الدین خویی، در زمانۀ خود و در میان معاصران، به «حسام شاعر» معروف بوده است، ولی از سروده‌هایش، جز منظومه‌هایی کوتاه و ابیاتی پراکنده‌ در ضمنِ آثار منثور، عجالتاً چیزی در دست نیست. در این مقاله، منظومه‌ای 145 بیتی از حسام‌الدین خویی، برای نخستین‌بار، معرفی و عرضه شده است که بخشی از «قسمیّات» اوست. منظور از «قسمیّه»، در این نوشته، «قطعۀ» کوتاهی است که معمولاً با «به خدایی که» یا «بدان خدای که» آغاز می‌شود. با بررسی پیشینۀ این نوع شعر، در آغاز، نمونه‌هایی از قسمیّه‌های شاعران متقدم به‌دست داده‌ایم. سپس به بررسی قسمیّات حسام‌الدین خویی و ابتکاراتش در این زمینه پرداخته‌ایم. در خاتمه، متن قسمیّات او، بر اساس دو مجموعۀ نویافته در کتابخانه‌های ترکیه، تصحیح و عرضه شده است‌.