نسخۀ مصورِ کتابی از رشیدالدین و حافظ ابرو در کتابخانۀ کاخ توپکاپی (خزینۀ 1653)

نسخۀ «خزینۀ 1653» یکی از معدود نسخه ‌های باقی‌مانده از جامع‌ التواریخ رشیدالدین فضل‌الله است که تحت حمایت شخص مولف در ربع رشیدی استنساخ شده است. این نسخه در عهد شاهرخ، به هرات منتقل شد و چون بخش ‌هایی از آن مفقود شده بود، به دستور شاهرخ تکمیل و نوسازی گردید. مامور تکمیل نسخه، مورخ نامدار دورۀ تیموری، حافظ ابرو، تغییراتی در آن صورت داد که مهم ترین آن‌ها جایگزینی بخش تاریخ ماقبل اسلام آن با جلد اول مجمع‌التواریخ خود است. مقالۀ حاضر به بررسی نسخه‌ شناختی این کتاب بسیار پیچیده می ‌پردازد. اهمیت این نسخه از چند جهت قابل ملاحظه است: اول، این نسخه یکی از سه نسخۀ تاریخ‌ دارِ باقی‌مانده از جامع‌ التواریخِ استنساخ‌شده در ربع رشیدی است؛ دوم، تنها نسخۀ باقی‌مانده از مجمع‌ التواریخ حافظ ابرو است که توسط خود مولف کتابت شده؛ و سوم، نسخه ‌های متعددی در طول تاریخ به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از آن رونویسی شده و همین نکته برخی محققان معاصر را در شناسایی متن آن‌ها گمراه کرده است.

An illustrated MS of a work by Rashid alDin and Hafez Abru at the Library of the Topcapi Palace (Hazine 1653)

The MS Hazine 1653 is one of the few extant manuscripts of Rashid alDin Fazl Allah’s Jāme’ alTavārikh that was transcribed under the author’s personal auspices at the Rab’e Rashidi. It was transferred to Herat during Shahrokh’s reign. As some parts of the MS were missing, it was completed and repaired on Shahrokh’s order. The person in charge of the restoration was the renowned historian of the Timurid time, Hafez Abru. The latter made a number of changes in the manuscript the most important of which was the replacement of its preIslamic period with the first volume of his Majma’ alTavārikh. This article deals with the codicological aspect of this very involved work. The importance of this MS is worth mentioning from several viewpoints: first, it is one of the three surviving dated MSS of the Jame’alTavārikh transcribed at the Rab’e Rashidi’; second, it is the only extant manuscript of Hafez Abru’s Majma’ alTavārikh that has been transcribed by the author himself; third, numerous copies have been directly or indirectly reproduced from it, this misleading some of the contemporary scholars in identifying the texts of those copies.