تطبیق سبک‌ شناسی برخی از نگاره‌ های نسخۀ خطی هزار و یک شب با تصاویر چاپ سنگی رموز حمزه، به منظور شناسایی یکی از نقاشان نسخۀ خطی هزار و یک شب

نسخۀ خطی و مصور هزار و یک شب، محفوظ در کاخ گلستان، واپسین نسخۀ خطی مصور فارسی در سطح درباری و یکی از فاخرترین آنهاست که در دورۀ قاجار تدوین شده است. این نسخه به مدیریت هنری ابوالحسن غفاری معروف به صنیع‌الملک (د. 1283ق/ 1867م) و با همکاری سی و چهار هنرمند نگارگر، مذهّب، جلدساز و صحاف در طی هفت سال (1269ـ1276ق/ 1853ـ1860م) به انجام رسیده است. گر چه نام برخی از هنرمندان فعال در این پروژه بر ما معلوم است، ولی نام نگارگران آن همواره در زیر سایۀ سنگین نام صنیع الملک، نقاش باشی دربار ناصری، پنهان مانده است. پژوهش حاضر براساس این فرضیه شکل گرفته است که نگارگران ناشناس نسخۀ خطی هزار و یک شب، از میان هنرمندان برجستۀ دیگر رشته‌های هنری، خاصه تصویرگری کتب چاپ سنگی، برگزیده شده بودند و اگر در این نسخه نامی از آنها نیست، می‌توان، براساس شباهتهای ساختاری میان تصاویر چاپ سنگی و نگاره‌های این نسخۀ خطی، نام و نشان آنها را یافت. این پژوهش با بهره­گیری روش توصیفی ـ تحلیلی و مطابقت برخی نگاره‌های نسخۀ خطی هزار و یک شب با تصاویر چاپ سنگی کتاب رموز حمزه (چاپ 1274ق/ 1857م) در پی یافتن پاسخ این سوال است که آیا تصویرگر کتاب چاپ سنگی رموز حمزه می‌تواند یکی از نگارگران گمنام این نسخه باشد یا خیر. برای این پژوهش، حدود دوازده هزار تصویر چاپ سنگی مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت سه تصویر از کتاب رموز حمزه (1274ق/ 1857م)، اثر میرزا حسن­ اصفهانی و سه نگاره از نسخۀ هزار و یک شب، از میان بیش از سه هزار نگارۀ نسخۀ خطی هزار و یک شب، برای این پژوهش انتخاب شده است. شباهتها در ساختار بصری و طراحی تصاویر چاپ سنگی منتخب کتاب رموز حمزه و نگاره‌های منتخب نسخۀ خطی هزار و یک شب، این نظریه را تقویت می‌کند که میرزا حسن‌ اصفهانی یکی از نگارگران نسخۀ خطی هزار و یک شب بوده است.