نویافته‌هایی دربارۀ «نور العیون» زرین‌دست و متون موازی آن و جایگاه این کتاب در سنت چشم‌پزشکی دورۀ اسلامی

نور العیون، کهن‌ترین کتاب فارسی در چشم‌پزشکی است که ابوروح محمّد بن منصور جرجانی یمانی، مشهور به زرّین‌دست، آن را در 480ق/ 1087م برای فارسی‌زبانان خواهان یادگیری مقدمات چشم‌پزشکی نوشته است. از آن‌جا که تبار دست‌نویس‌های نه‌چندان کم‌شمار نور العیون، گویا در دست‌نویسی گم‌شده و مخدوش به هم می‌رسد، ویراستی انتقادی و شایسته از این اثر، بی ‌بهره‌گیری از «متون موازی» آن ناشدنی است. پیش از این معلوم شده بود که نور العیون بر پایۀ تذکرة الکحالین علی بن عیسی کحال، اما «با اعمال تغییراتی چشمگیر در ساختار کلان و خرد این اثر، و افزودن مطالبی از دو منبع مهم علی بن عیسی، یعنی کتاب العشر مقالات فی العین و کتاب دوم الحاوی فی الطب»، فراهم آمده است.جستار حاضر، افزون بر ارائۀ شواهدی بیشتر و دقیق‌تر از این سه متن موازی نور العیون، یکی دیگر از متون موازی این کتاب، یعنی المسائل فی العین حنین را شناسانده است که البته شیوۀ پرسش و پاسخ نور العیون نیز به پیروی از همین کتاب است.

newly-found facts about zarrīndast’s nūr al-ʿuyūn and its parallel texts, and the status of the book in ophthalmological tradition during the islamic era

the nūr al-ʿuyūn is the oldest persian book on ophthalmology written in 480 ah /1087 ad by abū rūh mohammad b. manṣūr jurjānī-e yamānī, known as zarrīndast (golden hand) for those interested in primary ophthalmology. because the manuscripts of the nūr al-ʿuyūn, quite a few in number, originate in a lost ms, which appears to have contained a lot of unjustifiable alterations, a proper critical editing of it is impossible without benefitting by its “parallel texts.” it had already been revealed that the nūr al-ʿuyūn had been prepared based on ʿalī b. ʿisā al-kaḥḥāl’s taḍkira al-kahhālīn , but “ by applying  therein significant changes in its structure”, also including certain additions taken from ʿalī b. ʿisā’s two important sources consulted by zarrīndast, namely al-ʿašr maqālāt fī  al-ʿayn, and rhazes’ al-ḥāwi fī al-ṭibb.in addition to presenting many more accurate  examples gleaned from the three parallel works mentioned above, the present study has identified a fourth text, ḥunayn’s al-masāʾil fī  al-ʿayn. of course, the question – and - answer method used in the latter is followed by the nūr al-ʿuyūn.