|
|
|
|
«جامع الحساب»: اثری فارسی منسوب به نصیرالدین طوسی در حساب هوایی
|
|
|
|
|
|
|
|
نویسنده
|
سعادتمند فاطمه سادات
|
|
منبع
|
آينه ميراث - 1401 - دوره : 20 - شماره : 1 - صفحه:49 -71
|
|
چکیده
|
«جامع الحساب» یک تک‌نگاری در مبحث حساب هوایی، منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی است که با عنوان متفاوت «الفارسیه فی الحساب» در فهرست کتابخانۀ ایاصوفیه ثبت شده است. در هیچ‌یک از کتاب‌شناسی‌ها و فهارس مخطوطات قدیم و جدید، نشانی از این اثر در حساب هوایی و انتساب آن به طوسی نیست. نصیرالدین طوسی اثر دیگری در حساب هندی موسوم به جوامع الحساب بالتخت والتراب دارد که در آن، با استفاده از ارقام هندی و تخت و تراب، به سنت هندی حساب می‌پردازد. گرچه دو کتاب منسوب به خواجه، عنوان‌هایی مشابه دارند اما محتوای آن‌ها از یکدیگر متمایز است و در روش‌های حسابی دو نظام متفاوت پیش گرفته‌اند. عمدۀ مطالب جامع الحساب برگردان از زبان عربی بوده و طبق شواهد ارائه‌شده در گفتار حاضر، ترجمه و تحریر فارسی مختصری از غنیه الحسّاب همامی واسطی است که شماری از مسائل مطرح‌شده در التکمله فی الحساب عبدالقاهر بغدادی را نیز در برمی‌گیرد. تاریخ تالیف اثر مشخص نیست و تاریخ کتابت تنها دست‌نویس یافت‌شده از آن را باید اواخر سدهٔ هشتم و اوایل سدهٔ نهم قمری دانست.
|
|
کلیدواژه
|
جامع الحساب، نصیرالدین طوسی، حساب هوایی، غنیه الحسّاب، التکمله فی الحساب، تحریر
|
|
آدرس
|
دانشگاه تهران, پژوهشکده تاریخ علم, ایران
|
|
پست الکترونیکی
|
saadatmand88@gmail.com
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
jāmiʿ al-ḥisāb: a persian work attributed to naṣīr al-dīn ṭūsī on ḥisāb al-hawāʾ
|
|
|
|
|
Authors
|
saadatmand fatima
|
|
Abstract
|
the persian monograph entitled jāmiʿ alḥisāb (the collection of arithmetic) and attributed to naṣīr aldīn ṭūsī, is recorded in the catalogue of the ayasofya (hagia sophia) library under the title of alfārsiya fῑ alḥisāb. no mention is made of this work on ḥisāb alhawāʾ (a branch of practical arithmetic) and its attribution to naṣīr aldīn ṭūsī in any of the bibliographies and catalogues of old and new mss. ṭūsī has another book called jawāmiʿ alḥisāb bi altakht waalturāb in which, by utilizing indian numerals and an instrument named &takht& (board), he addresses indian tradition in arithmetic. although the two books attributed to ṭūsī have similar titles, their contents differ squarely, following two distinct systems in their arithmetical approach. jāmiʿ al ḥisāb is mainly translated from arabic, which according to the evidence provided in this paper, includes abridged persian redaction from ḡunῑyat alḥussāb by humāmῑ wāsiṭῑ as well as a number of topics presented in altakmila fῑ alḥisāb byʿabd alqāhir albaḡdādῑ. the composition date of the treatise is unknown and its only manuscript accessible traces back to the late 8thearly 9th centuryah/circa 14th15th centuryad.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|