متون موازی الصیدنة ابوریحان بیرونی (منابع بیرونی، آثار بهره‌مند از آن و تحریر فارسی کاسانی)

اشکالات یگانه دست‌نویس الصیدنة چندان است که آماده‌سازی ویراستی پیراسته‌تر از ویراست عباس زریاب، بی بهره‌گیری از متون موازی ناشدنی است. برای روشن شدن چند و چون کارامدی هر متن موازی در بازسازی مواضع گم شده یا اصلاح متن الصیدنة، باید چند و چون بهره‌گیری بیرونی از آن متن، یا پدیدآور آن متن از الصیدنه، مشخص گردد. در مورد منابع مرتبط به  ابدال ادویه (دارو های جایگزین) و عطرشناسی و در مورد برخی آثار رازی، متن عموماً با تغییری اندک در الصیدنة نقل شده‌است؛ پس متن چنین آثاری نیز به عین عبارت در تصحیح و تکمیل الصیدنة سودمند خواهد بود. آثاری ادبی چون کتاب النبات ابوحنیفۀ دینوری، به دلیل تلخیص بسیار آن‌ها توسط بیرونی، تنها از نظر محتوا یا صورت درست برخی واژه‌ها می‌تواند به کار آید. در بهره‌گیری از تحریر فارسی کاسانی، به دلیل تصرفات پرشمار او در اصل الصیدنة، باید احتیاط کرد. نقل قول‌های واژه‌به‌واژۀ پرشمار کازرونی از الصیدنة در شرح کتاب دوم القانون بسیار سودمند است. البته، برخی اشکالات الصیدنة نیز نه به اصل کتاب بلکه به تصرف کاتبان مربوط بوده‌است.

Parallel texts to Abu Reyhān-e Birūnī’s al-Ṣaydanah (Its Sources, the works benefiting from it and Kāsānī’s Persian redaction)

The problems of the alṢaydanah’s unique Manuscript are so numerous that it is impossible, without drawing on its parallel texts, to prepare a better version than the existing one redacted by Abbās Zaryāb. To clarify how efficient the parallel texts are each in restoring the lost spots or emending the original text of alṢaydanah, it must be determined how Bīrūnī has made use of it or how the author of the text has quoted alṢaydanah. With respect to the works related to the substitute drugs and perfumery and in the case of some of Rāzī’s works, the source text has been quoted in the alṢaydanah, generally with little alteration. Therefore, the exact phrases of those very texts will be useful in correcting and completing the alṢaydanah. Such literary texts as Abū Ḥanīfah Dīnawarī’s Kitāb alNabāt, can be of some use only in respect of their contents or the correct recording of some of the words, because of their being considerably summarized.Due to his numerous alterations of the original, caution must be exercised when utilizing Kāsānī’s Persian redaction. Kāzirūnī’s recurrent references to the alṢaydanah in his commentary on the second book of the AlQānūn are exceedingly helpful. Further, some of the alṢaydanah’s problems are not related to the unwarranted changes by scribes but to its autograph.