از اتهام جعل تا دست‌نوشت مولف: بررسی سه فرضیه دربارۀ متن و دست‌نویس دستور المنجمین

دستور المنجمین یکی از آثار اسماعیلیان نزاری است که بنا بر بعضی شواهد درون‌متنی در حدود سال پانصد هجری نوشته شده است. در بخش پایانی این کتاب، شرحی از احوال و تواریخ زندگانی پیامبر(ص) و ائمۀ فرق مختلف شیعه، مخصوصاً ائمۀ اسماعیلی و بالاخص نزار، آمده است. همین امر، به این کتاب جایگاه ویژه‌ای در پژوهش‌های اسماعیلی بخشیده است. از دستور المنجمین تنها یک نسخۀ خطی شناسایی شده که در کتابخانۀ ملی فرانسه محفوظ است و اخیراً به‌صورت نسخه‌برگردان منتشر شده است. محمد قزوینی در نوشته‌هایش پیرامون دستور المنجمین و دست‌نویس آن، سه فرضیه را مسلّم انگاشته است، که عبارتند از: جعل یک روایت و در ضمن آن انتساب حدیثی به امام رضا(ع) به نفع مذهب اسماعیلی از سوی مولف دستور المنجمین، استفاده و اقتباس عطاملک جوینی از این اثر و همین دست‌نویس در تالیف تاریخ جهانگشای، کتابت نسخۀ یادشده به دست مولف و در قلعۀ الموت. مقالۀ حاضر، به بررسی آن سه فرضیه دربارۀ متن و دست‌نویس دستور المنجمین می‌پردازد و می‌کوشد صحت و سقم آنها را با استناد به شواهد و قرائن تعیین کند.

From forgery accusation to the author’s own handwritten work:A scrutiny of three hypotheses as to the text and handwritten version of theDastoor alMonajjemin

The Dastoor alMonajjemin is one of the Nizari Ismā’ili works that, based on certain intratextual clues, was written around 500 / 1106. In the final section of the book, there is a biographical account of the Prophet and the Imams of various Shi’i sects, particularly, the Ismā’ili leaders and, above all, Nizār. This has given the book a special standing in Ismā’ili studies. Of the Dastoor alMonajjemin only one manuscript has been identified, preserved in the Bibliotheque nationale de France, with its facsimile having recently been published. In his notes about the Dastoor alMonajjemin, Mohammad Qazvini has proposed three hypotheses; they are as follows: forgery by the author of an account attributing therein a hadith to Imam Reza in favour of the Ismā’ili denomination; adaptation from the book by Ata Malek Juvaini in writing his Tārikhe Jahāngushāi (The History of the World Conqueror); copying the manuscript in question by the author himself at the Alamut Fortress. The present article examines these three hypotheses concerning the text and manuscript of the Dastoor alMonajjemin and attempts to determine their accuracy or inaccuracy with reference to evidences and clues.