مصباح الظلمات فی تفسیر التورات: تفسیری شیعی بر اسفار خمسه

در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مجموعه‌ای شامل سه نسخۀ خطی با عنوان «ترجمۀ تورات» نگهداری می‌شود که تاکنون پژوهشی روی آن‌ها انجام نگرفته و با توجه به افتادگی برگ‌های نخست آن مجموعه، مولفش ناشناخته مانده بود. مقدمۀ جداشده این اثر اخیراً در کتابخانۀ آیت‌الله گلپایگانیِ قم با عنوان مصباح الظلمات فی تفسیر التورات کشف شده است. در این مقاله برخی از ابعاد ناشناختۀ مجموعۀ آستان قدس با تحلیل درون‌متنی تبیین شده است. در این بررسی روشن شده که مولف مجموعۀ مذکور، عالم شیعی، زین‌العابدین بن محمد است که در کاظمین می‌زیسته و این تفسیر را در فاصلۀ سال‌های 1225-1226ق به درخواست میرزا عیسی قائم‌مقام (د. 1237ق) از طرف نایب‌السلطنه عباس‌میرزا (د. 1249ق) که به آشنایی با مضامین تورات علاقه‌مند شده بود، نوشته است. در مقالۀ حاضر، نویسندگان پس از ارائۀ ادله‌ای در تایید پیوند مقدمۀ کشف‌شده و مصباح الظلمات و بیان ویژگی‌های این متن، برخی شرایط اجتماعی گذار از ردّیه‌نویسی به تفسیر کتاب مقدس را بررسی کرده‌اند.

Mesbāh alzolomāt fi tafsir alTowrāt: A Shi’i commentary on the Pentateuch

At the Astane qods Library, there is a collection of three manuscripts entitled “Tarjomehye Towrāt” on which no study has thus far been undertaken. Since the beginning pages of the collection are missing, its author has remained unknown. The separated introduction of the text has recently been discovered at the Golpāyegāni Library in Qom, under the title Mesbāh alZolomāt fi tafsir alTowrāt. In this article, by using an intratextual analysis, some of the yet unknown aspects of the Astanehye qods manuscript have been clarified. Our study reveals that the author of the aforementioned MS is the Shi’i scholar, Zayn alAbedin b. Mohammad who lived in Kazemayn and wrote this commentary between the years (18101811) at the instance of Mirza Isa Qaem Maqām (d.1822) on behalf of the Viceroy Abbas Mirz (d.1832) who had taken interest in being familiar with the ideas expressed in the Towrāt (Torah). After presenting reasons in support of the connection between the newly discovered introduction and the Mesbāh alZolomāt and stating the features of this text, the authors have examined some of the social conditions for passing through the phase of writing polemics to writing commentaries on the Holy Bible.