بررسی تحریرِ فارسی «عجائب المخلوقاتِ» قزوینی (بر اساس نسخۀ مورّخ 699ق)

هر یک از دو تحریر عربی و فارسیِ عجائب المخلوقات زکریا قزوینی توسط خودِ او بازبینی شده و سپس تصرّفاتی به دست دیگران در آن‌ها شده و در نتیجه، پیچیدگی‌هایی به هر دو تحریر راه یافته است. تصرّفات و برافزوده‌های جدید در متن فارسی، این گمان را به‌وجود آورده بود که متن عربی بعد از زمان قزوینی به فارسی ترجمه شده است؛ در حالی که مقایسۀ تاریخ‌های تحریر عربی و تحریر فارسی نشان می‌دهد که برخلاف تصوّر رایج، متن فارسی پیش از متن عربی نوشته شده و بنابراین، تحریر فارسی هم از خود قزوینی است. شناسایی نسخۀ مورّخ 699ق از تحریر فارسی که عاری از تصرّفات است، امکان بررسی دقیق متن فارسی و عربی را فراهم آورده است. در این مقاله به کمک همین نسخه و سنجش آن با دیگر نسخه‌ها و رجوع به منابعی چند، اطلاعات پیشین دربارۀ قزوینی و عجائب المخلوقات نقد و بررسی، و نویافته‌هایی ارائه شده است.

An examination of the Persian version of Qazvini’s Ajā’eb al.makhlooqāt (based on a MS dated 699 A.H.)

Each one of the two Arabic and Persian versions of Zakarria Qazvini’s Ajā’eb almakhlooqāt was revised by him personally, and then underwent some unjustified changes by others; as a result, certain complications found their way into both versions. The unwarranted changes in and the new additions to the Persian text have led to the assumption that the Arabic vertion was translated into Persian after Qazvini’s time. Nonetheless, a comparison between the dates of the Arabic and Persian versions indicates that, despite the prevalent view, the Persian version had been written before the Arabic text. Therefore, the Persian version belongs to Qazvini himself. The identification of the 699 H. MS of the Persian version, which is free of manipulations has made it possible to undertake a painstaking study of both Arabic and Persian texts. In the present article, with the help of the Mar’ashi MS and its comparison with other manuscripts and by consulting several sources, the previous information about Qazvini and his Ajā’eb almakhlooqāt has been critically reviewed and new findings have been presented.