موانع نظریه‌پردازی اعضای هیئت علمی در ایران

مقدمه و هدف: رشد و پیشرفت هر جامعه‌ای در همه زمینه‌ها اعم از علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همبستگی و رابطه بسیار قوی با رشد و پیشرفت دانشگاه‌ها دارد و دانشگاه‌ها به‌عنوان مراکز علمی نقشی مهم و کلیدی در تولید و توسعه نظریه‌های علمی را دارند. با وجود توصیه و سیاست‌گذاری در زمینه پیشرفت نظریه‌پردازی در کشور، به نظر می‌رسد هنوز این پدیده آن‌گونه‌که باید رشد نکرده است و همچنان دانشگاه‌های ایرانی در این زمینه ضعیف بوده‌اند که نشان می‌دهد با مسائل و مشکلاتی مواجه هستند. بی‌تردید تا زمانی که دیدی کامل و جامع از گستره این مسائل و مشکلات وجود نداشته باشد نمی‌توان درباره آنها چاره‌اندیشی کرد و در راستای برطرف کردن آنها و سرانجام افزایش ظرفیت نظریه‌پردازی برآمد.در راستای تربیت نسل آینده کشور ساخت نظریه‌های علوم‌اجتماعی و انسانی امری حیاتی است که متاسفانه در چند دهه اخیر نظریه شاخص و اثرگذاری در سطح کشور تولید نشده است که به این امر بپردازد. نبود آثار نظری جریان‌ساز و مرتبط با ارزش‌های اصیل انقلاب اسلامی باعث اعوجاج در عمل می‌شود. عدم‌توجه جدی و اهتمام‌ورزی به نظریه‌پردازی بومی و ملی در سطح دانشگاه و مراکز پژوهشی، باعث سستی تحلیل‌ها و اتخاذ تصمیم‌ها و خط‌مشی نادرست در سطح سازمان و طراحی برنامه‌های ضعیف و غیراثربخش در سطح عملیات می‌شود که پیامدهای آن، آنارشیسم در عمل وبی‌قوارگی در نظر خواهد شد و این ضعف و نقص مهم در عرصه فعالیت‌های و ماموریت‌های اجتماعی باعث بی‌اعتمادی شهروندان به کارآمدی سازمان خواهد شد. هدف این پژوهش شناسایی موانع نظریه‌پردازی اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های کشور است.روش تحقیق: این تحقیق ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ ماهیت در ذیل شیوه‌های ترکیبی (آمیخته) گنجانده می‌شود. استراتژی پژوهش اکتشافی متوالی است. در این طرح پژوهشی، ابتدا داده‌های کیفی و سپس داده‌های کمّی گردآوری و تحلیل می‌شود. بنابراین، ابتدا پدیده موشکافی‌شده و سپس برای تعیین روابط داده‌های کیفی از داده‌های کمّی استفاده می‌شود و همچنین، داده‌های کیفی، داده‌های کمّی را می‌سازند. بدین‌منظور در وهله نخست، از ابزار مصاحبه جهت احصای نظرات خبرگان در مورد موانع نظریه‌پردازی استفاده شده است. مشارکت‌کنندگان تحقیق، اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های دولتی در رشته‌های علوم انسانی بوده که به روش نمونه‌گیری غیرتصادفی - هدفمند و قضاوتی انتخاب شدند و فرایند تا مرحله اشباع نظری ادامه یافت. در مرحله بعد، براساس کدهای احصاشده، پرسش‌نامه‌ موانع نظریه‌پردازی در دانشگاه از مصاحبه‌ها کیفی تنظیم شده و با روش کمّی «توصیفی - پیمایشی» استخراج و سپس با توجه به فرمول کوکران به روش تصادفی خوشه‌ای بین 385 نفر از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه توزیع شده تا نظرشان را درخصوص میزان اهمیت هر یک از گویه‌ها مشخص شود.در بخش کیفی از روش تحلیل مضمونی جهت احصای کدها و در بخش کمّی از روش فریدمن جهت رتبه‌بندی گویا استفاده شده است. همچنین، در راستای اعتباریابی تحقیق از روش‌های زاویه‌بندی (بررسی نظریه‌ها، دیدگاه‌ها و مشارکت‌کنندگان مختلف در پژوهش)، دریافت بازخورد از مشارکت‌کنندگان تحقیق و ارائه شرح مفصل از پدیده مورد مطالعه به مشارکت‌کنندگان استفاده شده است.یافته‌ها: به‌طورکلی، در بخش کیفی پس از انجام 15 مصاحبه و تحلیل مصاحبه‌های انجام‌شده، 218 کد پایه، 45 کد سازمان‌دهنده و 4 کد فراگیر احصا شد. کدهای فراگیر عبارت‌اند از: شایستگی‌های فردی نظریه‌پرداز (ضعف بنیه علمی و تئوریک و بروز نبودن دانش تخصصی، پیگیر نبودن مباحث علمی مرتبط با رشته تخصصی و عدم‌حضور در محافل علمی و تخصصی مرتبط، نداشتن مهارت نقد علمی نظریه‌ها، نداشتن جسارت علمی، ذهن سطحی و تک‌بعدی و غیرخلاق استادان، نداشتن دغدغه ذهنی و علمی مشخص و فقدان مسئله سازمانی و دانشی در طول زندگی علمی و آموزشی، نداشتن اعتمادبه‌نفس و خودکم‌بینی در بین استادان، منفعت‌طلبی و خودخواهی و نداشتن اخلاق حرفه‌ای)، فرهنگ‌سازمانی (نبود فضای نقد و گفتگو در سطح دانشگاه، حاکمیت فرهنگ دستوری و سلسله‌مراتبی در سازمان، نبود فرهنگ آزاداندیشی و گفتگو در بین استادان به‌دلیل جایگاه‌های سازمانی، غلبه نگاه بوروکراتیک بر ساحت علم، غلبه ارزش‌های سلسه‌مراتبی و اطاعت‌پذیری بر جسارت و ریسک‌پذیری در سطح اعضای هیئت‌علمی) ، مدیریت و رهبری دانشگاه (نداشتن برنامه و طرح صحیح برای رهبری سرمایه انسانی و علمی و نخبگانی دانشگاه، نداشتن نظام انگیزشی صحیح برای ترغیب استادان به نظریه‌پردازی، نداشتن طرح علمی و جامع‌ و بلندمدت برای حوزه‌های نظری و پژوهشی دانشگاه، درگیر نکردن و عدم‌مشارکت استادان به مسئله واقعی و عینی) و نظام‌ها و فرایندهای دانشی (نداشتن سازوکار اجرایی برای توسعه و تعمیق نظریه‌پردازی در دانشگاه، ضعف تعامل و ارتباط با دانشگاه‌ها و موسسات علمی کشوری و بین‌المللی، نداشتن ساختار هوشمند برای تبدیل تجربه‌ها سازمانی به نظریه‌های علمی، نبود مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها فعال و موضوع‌محور).بحث و نتیجه‌گیری: نظریه‌پردازی از مسیری عبور می‌کند که این مسیر، مسیر سختی است؛ ازاین‌رو در بهترین حالت افرادی که در قله‌های دانش بوده‌اند توانسته‌اند گزاره نظری تولید کنند و شاید در برخی موارد به آن نزدیک شده‌اند. شایستگی‌ها و ظرفیت‌های افراد به آنها این امکان را می‌دهد تا با اعتمادبه‌نفس و انگیزه و پشتکار و نشاط جسمی و روانی فهم و تحلیل دقیقی و صحیح و همه‌جانبه‌ای از پدیده یا مسئله داشته باشد. خلق یک نظریه محصول بررسی، مطالعه و تفکر عمیق و غنی در مورد پدیده مورد مطالعه و مفهوم‌سازی آن است. یک نظریه‌پرداز در کنار شایستگی‌های فردی مستلزم داشتن شرایط و بستر مناسب و ترغیب‌کننده جهت تحقیق و مطالعه است. یافته‌های این تحقیق نشان داد در راستای ترغیب نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها ‌باید به چهار بعد شایستگی‌های فردی نظریه‌پرداز، فرهنگ سازمانی، مدیریت و رهبری دانشگاه و نظام‌ها و فرایندهای دانشی توجه جدی شود.در بعد شایستگی‌های فردی یک نظریه‌پرداز مستلزم تقویت دو محور روانی و شخصیتی (اعتمادبه‌نفس، کار تیمی و خلاقیت و تحلیل‌گری) و محور رفتاری (بروز کردن دانش، مشارکت در محافل علمی و ایجاد فضای نقد و بررسی) می‌باشد. در بعد فرهنگ سازمانی باید در دانشگاه‌های کشور ارزش‌های محوری «دموکراسی، گفتمان باز و آزاد، ریسک‌پذیری، انتقاد کردن و خلاقیت و نوآوری» در اولویت قرار گیرد. در بعد مدیریت و رهبری باید مسئولین دانشگاه از ابزارهای مدیریتی خود در راستای «ترغیب و انگیزش استادان، حمایت و پشتیبانی، پژوهش‌محوری و خلق دانش بومی در کشور» استفاده کنند و در نهایت نظام‌ها و فرایندهای دانشی کشور باید به‌سمت هوشمندسازی، چابک‌سازی، یکپارچه‌سازی دانش و هم‌افزایی حرکت کنند.تقدیر و تشکر: محققان بر خود لازم می‌دانند تا از تمامی استادانی که آنها را در انجام این پژوهش یاری کرده‌اند، کمال تقدیر و تشکر را داشته باشند.تعارض منافع: در این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.

obstacles to scientific theorization by academic staff in iran

introduction and objectives: the development and progress of any society in any field, including scientific, cultural, economic, political, and social, has a robust correlation and relationship with the growth and progress of universities in those societies, and universities, as scientific centers, play an important and key role in the production and development of scientific theories. despite policy recommendations and policymaking regarding the advancement of theorization in iran, it seems that this phenomenon has not yet developed as it should, and iranian universities still have weaknesses in this area, which reflects the issues and problems they face. undoubtedly, as long as there is no complete and comprehensive view of the scope of these issues and concerns, it is impossible to think of solutions to them and work towards resolving them ultimately increasing the capacity for theory construction.to educate iran’s future generation, it is vital to build theories of social and human sciences, but unfortunately, in the last few decades, no significant and effective theory has been produced at the national level that addresses this issue. the lack of theoretical works that are trend-setting and related to the original values of the iran’s islamic revolution causes distortion in practice. the lack of serious attention and diligence in local and national theorization at the university and research center levels causes weak analyses and wrong decisions and policies at the organizational level, and designing weak and ineffective programs at the operational level, the consequences of which will be anarchism in practice and incompetence, and this important weakness and defect in the field of social activities and missions will cause citizens to distrust the efficiency of the organization. the purpose of this research was to identify obstacles to theorization by faculty members of the iran’s universities.method: the research method was applied in terms of purpose and is included in the mixed methods in terms of nature. the research strategy was sequential exploratory. in this research design, qualitative data was first collected and analyzed, then quantitative data; therefore, the phenomenon was first scrutinized, and then quantitative data was used to determine the relationships between qualitative data, and qualitative data also created quantitative data. for this purpose, the interview tool was first used to collect the opinions of experts about the obstacles to theorization. the research participants were faculty members of public universities in the humanities who were selected using non-random, purposive, and judgmental sampling methods, and the process continued until theoretical saturation. in the next stage, based on the collected codes, the questionnaire on the obstacles to theorization in the university level was prepared from qualitative interviews and extracted using a quantitative descriptive-survey method, and then distributed among 385 members of the university’s faculties using a cluster random method according to the cochran’s (1977) formula to determine their opinion on the importance of each item. in the qualitative part, the thematic analysis method was used to count the codes, and in the quantitative part, the friedman test was used for expressive ranking. furthermore, to increase the credibility and validity of research findings, triangulation as a qualitative research strategy (using multiple datasets, methods, theories, and/or investigators to address a research question), receiving feedback from the research participants, and providing a detailed description of the phenomenon under study to the participants were used.results: in general, in the qualitative section, after conducting 15 interviews and analyzing the interviews, 218 basic codes, 45 organizing codes, and 4 comprehensive codes were identified. the comprehensive codes include: 1) individual competencies of the theorist (in this code, the issues were as follows: weak scientific and theoretical foundation and lack of specialized knowledge, not following scientific discussions related to the specialized field and not participating in relevant scientific and specialized communities, lack of skills in scientific criticism of theories, weak scientific courage, superficial, one-dimensional and uncreative minds of professors, vagueness of scientific concerns and lack of organizational and knowledge issues throughout scientific and educational life, low self-confidence and self-deprecation among professors, self-interest and selfishness, and bad professional ethics), 2) organizational culture (absence of a proper atmosphere for discussion at the university level, the dominance of a hierarchical and commanding culture in the organization, lack of intellectual freethinking discussion among professors due to organizational positions; faculty can set the stage for facilitating difficult dialogues through the creation of a supportive culture, supremacy of bureaucracy in the field of science, dominance of hierarchical values and obedience over boldness and risk-taking at the level of faculty members), 3) university management and leadership (lack of a proper plan and strategy for leading the universities’ human, scientific, and intellectual capital, lack of a proper motivation system to encourage professors to theorization, lack of a scientific, comprehensive, and long-term plan for the university’s theoretical and research areas, lack of involvement and participation of professors in real and objective issues) and 4) knowledge systems and processes (lack of an executive mechanism for developing and deepening theorization in the university, weak interaction and communication with national and international universities and scientific institutions, lack of an intelligent structure for transforming organizational experiences into scientific theories, lack of active and subject-oriented research centers and think tanks).discussion and conclusions: theorization goes through a difficult path; therefore, at best, people who have been at the pinnacle of knowledge have been able to produce theoretical propositions and perhaps in some cases have come close to it. the competencies and capacities of individuals allow them to have a precise, correct, and comprehensive understanding and analysis of a phenomenon or problem with self-confidence, motivation, perseverance, and physical and mental vitality. creating a theory is the product of examining, studying, and thinking deeply and elaborately about the phenomenon under study and conceptualizing it. in addition to individual competencies, a theorist requires appropriate and encouraging conditions and context for research and study. the findings of this study showed that to encourage theorization in universities, serious attention should be paid to the four dimensions of the theorist’s individual competencies, organizational culture, university management and leadership, and knowledge systems and processes. in the dimension of individual competencies, a theorist requires strengthening two psychological and personality foci (self-confidence, teamwork, and creativity and analysis) and a behavioral focus (updating knowledge, participating in scientific circles, and creating an atmosphere for criticism and review). in the dimension of organizational culture, the core values of democracy, open and free discourse, risk-taking, criticism, and creativity and innovation should be prioritized in the country’s universities. in the dimension of management and leadership, university officials should use their management tools to encourage and motivate professors, support, and advocacy, research-oriented, and create indigenous knowledge in the country, and ultimately, the country’s knowledge systems and processes should move toward intelligence, agility, knowledge integration, and synergy.acknowledgements: the researchers consider it necessary to express their deepest gratitude to all the professors who helped them in conducting this research.conflict of interest: there is no conflict of interest in this research.