تطبیق الگوی فلسفه علوم اجتماعی بر جامعه‌شناسی: ایده‌ای برای شکل‌گیری فلسفه جامعه‌شناسی

مقدمه و اهداف : فلسفه علم، تحلیلی فلسفی از مسائل یک علم، نظریه‌ها و روش‌های علمی آن علم است که به کاویدن در مباحث علمی و بررسی مبادی و لوازم و لواحق و حدود مسئله‌های علمی می‌پردازد. فلسفه علم موارد و مصادیق متعددی دارد ازاین‌رو امروزه همۀ علوم دارای یک فلسفه خاص خود هستند. اما جامعه‌شناسی تاکنون فاقد چنین فلسفه‌ای بوده است. فلسفۀ جامعه‌شناسی فرضی می‌تواند یکی از مصادیق فلسفه علم به طور عام و فلسفه علوم اجتماعی به طور خاص تلقی ‌شود. همانطور که جامعه‌شناسی شاخه‌ای از علوم اجتماعی  است؛ فلسفه جامعه‌شناسی نیز می‌تواند ذیل فلسفه علوم اجتماعی مطرح شود. فلسفه جامعه‌شناسی به‌طور مستقل چندان تاکنون کانون توجه نبوده است ازاین‌رو به‌ندرت محتوای مستقلی درباره فلسفه جامعه‌شناسی تولید و پردازش‌شده است.  این پژوهش به‌دنبال به‌کارگیری الگوی فلسفه علوم اجتماعی و تطبیق آن بر محتوای معرفتی و روش‎شناختی جامعه‎شناسی برای طرح ایده‎ای درخصوص فلسفه جامعه‎شناسی است. مسائل، موضوعات، نظریه‎ها و حوزه‎های جامعه‎شناسی موضوع فلسفۀ جامعه‎شناسی است؛ ازاین‎رو معرفت درجه دوم است؛ زیرا موضوع آن خود علم جامعه‎شناسی است. گستردگی موضوع جامعه‎شناسی که به مطالعه پدیده‎های اجتماعی می‎پردازد نسبت به سایر رشته‎های علوم اجتماعی، همچون سیاست یا اقتصاد، احتمالاً از عوامل عدم‌پرداختن به فلسفه جامعه‎شناسی تاکنون است. افزون‌بر آن مباحث جامعه‎شناسی نظری همواره به مفاهیم یا نظریه‎ها و پارادایم‎های حاکم بر نظریه‎های جامعه‎شناسی پرداخته‎اند؛ این امر اگرچه تا حدی خلا موجود در زمینه فلسفه جامعه‎شناسی را پرکرده است، اما نیازمندی به علم مستقل فلسفه جامعه‎شناسی را مرتفع نکرده است. فلسفه جامعه‎شناسی می‎تواند ما را در تحدید حوزه جامعه‎شناسی و ارائه معیارهایی برای تفکیک و تمایز جامعه‎شناسی از سایر علوم یاری کند. همچنین، استخراج مبانی و پیش‎فرض‎های جامعه‎شناسی و تبیین آنها و ارجاع پیش‎فرض‎ها به جایگاه واقعی آنها برای تحقیق و بررسی عمیق‎تر و نیز کشف معیارهای برای ارزیابی داده‎ها و تمایز آنها در حوزه‌های فکری جامعه‎شناسی و نیز استخراج قواعد و روش‎های حاکم بر پژوهش‎های جامعه‎شناسی از مباحثی است که در فلسفه جامعه‎شناسی می‎توان به آن پاسخ داد.روش پژوهش: این پژوهش به روش تطبیق الگو و براساس بررسی و مطالعه اسنادی صورت گرفته است. ابتدا با روش مطالعه اسنادی به فهمی از فلسفه علوم اجتماعی دست یافته و موضوعات و مسائل مدل فلسفه علوم اجتماعی استخراج شد و سپس آن پرسش‏ها در مقابل جامعه‎شناسی قرار داده شد و سعی شد براساس آثار مهم جامعه‎شناسی به آنها پاسخ‏ داده شود. تجمیع پاسخ‏ها و سامان‌دهی آنها در یک طرح‌واره، ایده‎ای نو برای فتح باب گفتگو و مطرح شدن فلسفه جامعه‎شناسی خواهد بود. به صورت کلی فلسفه جامعه‌شناسی از روشهای عقلی، مقایسه‌ای و تطبیقی بهره می‌برد.یافته‌‌ها: علوم اجتماعی آغشته به مفاهیم فلسفی‎اند. وظیفه فلسفه علوم اجتماعی و به‎دنبال آن جامعه‎شناسی تامل در مفاهیم حیات جمعی و نظام‎ها و حوزه‎های مفهومی گونه‎گون  برای بررسی عقلانی بودن حیات جمعی است. جامعه‌شناسی مثل هر علم دیگری برای اصلاح، رشد و کارآیی نیازمند یک فلسفه است تا  بتواند به مسائل رودرروی خود پاسخ مناسبی دهد. ارزیابی روش‌شناسانه، معرفت‌شناسانه و تالیف و بررسی مبانی بنیادی و پارادایمیک جامعه‌شناسی لزوم چنین فلسفه‌ای را ضرورت می‌بخشد.در فلسفه علوم اجتماعی بحث‌های دامنه‌داری در مورد شباهت‌ها و تفاوت‌های علوم اجتماعی و علوم طبیعی وجود دارد. علومی مانند جامعه‌شناسی همواره برخی از ویژگی‌های علوم طبیعی را  به عاریت می‌گیرند اما همه این ویژگی‌ها برای مطالعه جهان اجتماعی مناسب نیستند. ازآنجاکه در جامعه‌شناسی با پدیده‌های اجتماعی مواجه هستیم جست‌وجو برای اتحاد، تحت یک نظریه جامع برای نظام‌مند کردن و پیش‌بینی دست‌نیافتنی می‌نماید. از عوامل عدم‌دسترسی به نظریه‎های فراگیر و جامع در جامعه‎شناسی، ماهیت متغییر  و متحول جهان اجتماعی نسبت به  جهان طبیعی است. در مقابل نظریاتی که موضوع جامعه‌شناسی را امر واقعی تلقی می‌کنند؛ معتقدند پدیده‌های اجتماعی که اعتباری‌اند؛ موضوع جامعه‌شناسی‌اند. به نظر می‌رسد موضوع جامعه‌شناسی را بتوان بررسی فرایندهای اجتماعی به‌عنوان یک کل دانست و چنین موضوعی، متمایز از موضوعی است که به بررسی صرف یک پدیده یا دسته‌ای از پدیده‌ها می‌پردازد. مباحث مطرح در جامعه‎شناسی نظری تا حدودی خلا فلسفه جامعه‎شناسی را برای محققان پر کرده است؛ اما این علم نتوانسته است همه پرسش‎های فلسفی حل ناشده دراین‎باره را پاسخ دهد. شمار فراوان دیدگاه‌ها در جامعه‌شناسی و آمیختگی آنها تحلیل مجزای دیدگاه‌ها را دشوار می‌کند. راه‌حل اولیه این است که به‌طور تصنعی دیدگاه‌ها از هم جدا شوند. چهار دیدگاه نظریه کارکردی، نظریه تضاد، نظریه کنش متقابل‌گرایی و نظریه مبادله در جامعه شناسی مطرح اند. هرکدام از آنها در زمان‌های مختلف به‌عنوان تنها راه نجات جامعه‌شناسی از مشکل نظری طرح شدند. پارادایم‌های اثباتی، انتقادی و تفسیری- تفهمی، پارادایم‌هایی است که معمولاً مکاتب جامعه‌شناسی را بر اساس آن‌ها دسته‌بندی می‌کنند با این وجود مدل‌های پارادایمی اغلب از توضیح تناقضات و پاسخ پرسشهای فلسفی در خصوص جامعه‌شناسی عاجزند ازاین‌رو باید به ضرورت فلسفه‌ای برای جامعه‌شناسی اذعان کرد.تنیجه گیری: در این پژوهش به‌دنبال به‌کارگیری الگوی فلسفه علوم اجتماعی و تطبیق آن بر محتوای معرفتی و روش‎شناختی جامعه‎شناسی برای طرح ایده‎ای درخصوص فلسفه جامعه‎شناسی بودیم.گستردگی موضوع جامعه‎شناسی و نیز وجود مباحث جامعه شناسی نظری  از  عوامل عدم پرداختن به فلسفه جامعه شناسی به طور مستقل بوده است. فلسفه جامعه‎شناسی می‎تواند ما را در تحدید حوزه جامعه‎شناسی و ارائه معیارهایی برای تفکیک و تمایز جامعه‎شناسی از سایر علوم یاری کند. همچنین، استخراج مبانی و پیش‎فرض‎های جامعه‎شناسی و تبیین آنها و ارجاع پیش‎فرض‎ها به جایگاه واقعی آنها برای تحقیق و بررسی عمیق‎تر و نیز کشف معیارهای برای ارزیابی داده‎ها و تمایز آنها در حوزه‏های فکری جامعه‎شناسی و نیز استخراج قواعد و روش‎های حاکم بر پژوهش‎های جامعه‎شناسی از مباحثی است که در فلسفه جامعه‎شناسی مورد واکاوی قرار می‌گیرد جامعه‌شناسی در حیطه نظری به‌طور مستقل و جدا از جستار نظریه‌ها و مکاتب جامعه‌شناختی به بررسی فرایندهای شناخت و ساخت نظریه‌ها، کشف پیوندهای فرانظری ‌نظریه‌ها و نقد آن و تلفیق نظریه‌ها می‌پردازد. کارکرد چنین مباحثی از قلمرو نظریه‌ها و مکاتب جامعه‌شناسی مجزا است. چهارچوب نظری یک جامعه‌شناس زمانی مشخص می شود که مفاهیم انتزاعی مورد استفاده او و منشا آنها روشن گردد. بررسی نوشته‌ها و ایده‌های نظری محقق برای دستیابی به مفاهیم و مدل‌ها و اصول پیش‌نیاز آن‌ها، در راستای یافتن رابطه محتوا و خطوط اصلی بحث برای فهم چهارچوب نظری و مدل‌های رسمی و اصول نظری که در نوشته‌ها پنهان‌شده‌اند مشاهده تجربی، توضیح تاریخی، مدل‌سازی، شکل‌بندی مفهوم و طبقه‌بندی، طرح اصول ومدل های علی اتنزاعی، قسمت‌های مهمی از کار جامعه‌شناسی را تشکیل می‌دهد که در فلسفه جامعه‌شناسی می‌توان به آن پرداخت

applying the model of philosophy of social sciences to sociology: an idea for the formation of philosophy of sociology

introduction and objectives: the philosophy of science is a philosophical analysis of the problems of science, its scientific theories and methods, which deals with exploring scientific debates, and examining the principles, requirements, and limitations of scientific problems. philosophy of science has numerous cases and examples, therefore, today all sciences have their own philosophy. however, sociology has so far lacked such a philosophy. the hypothetical philosophy of sociology can be considered one of the examples of the philosophy of science in general and the philosophy of social sciences in particular. just as sociology is a branch of social sciences; the philosophy of sociology can also be considered under the philosophy of social sciences. the philosophy of sociology has not been the focus of attention independently so far, therefore, independent content about the philosophy of sociology has rarely been produced and processed. this research seeks to apply the model of the philosophy of social sciences and spread it over to the epistemological and methodological content of sociology to propose an idea about the philosophy of sociology. the problems, topics, theories, and fields of sociology are the subject of the philosophy of sociology; hence, knowledge is secondary; because its subject is the science of sociology itself. the breadth of the subject of sociology, which studies social phenomena, compared to other fields of social science, such as politics or economics, is probably one of the reasons why the philosophy of sociology has not been addressed so far. in addition, theoretical sociology discussions have always addressed the concepts or theories and paradigms governing sociological theories; however this has filled the gap in the field of philosophy of sociology to some extent, it has not eliminated the need for an independent science of philosophy of sociology. the philosophy of sociology can help us define the field of sociology and provide criteria for separating and distinguishing sociology from other sciences. also, extracting the foundations and assumptions of sociology, explaining them, and referring the assumptions to their true position for deeper research and examination, as well as discovering criteria for evaluating data and distinguishing them in the intellectual fields of sociology, as well as extracting the rules and methods governing sociological research, are among the topics that can be answered in the philosophy of sociology.method: this research was conducted using the pattern matching method and based on documentary research and study. first, an understanding of the philosophy of social sciences was achieved through the documentary research method, and the topics and issues of the model of the philosophy of social sciences were extracted, and then those questions were put in front of sociology and an attempt was made to answer them based on important works of sociology. gathering the answers and organizing them in a schema will be a new idea for opening the door to dialogue and introducing the philosophy of sociology. in general, the philosophy of sociology uses rational, comparative, and comparative methods.results: social sciences are steeped in philosophical concepts. the task of the philosophy of social sciences and, following it, sociology is to reflect on the concepts of collective life and the various conceptual systems and domains to examine the rationality of collective life. like any other science, sociology needs a philosophy for its reform, growth, and efficiency so that it can respond appropriately to the problems it faces. methodological, epistemological evaluation and the compilation and examination of the fundamental and paradigmatic foundations of sociology necessitate such a philosophy. in the philosophy of social sciences, there are extensive discussions about the similarities and differences between social sciences and natural sciences. sciences such as sociology always borrow some characteristics of natural sciences, but not all of these characteristics are suitable for studying the social world. since in sociology, we are faced with social phenomena, the search for unity under a comprehensive theory for systematization and prediction seems unattainable. one of the reasons for the lack of access to comprehensive and inclusive theories in sociology is the changing and evolving nature of the social world compared to the natural world. on the contrary, theories that consider the subject of sociology as real; believe social phenomena that are mentally constructed (ītibārī) are the subject of sociology. it seems that the subject of sociology can be considered the study of social processes as a whole, and such a subject is distinct from a subject that deals with the study of a single phenomenon or group of phenomena. the issues raised in theoretical sociology have to some extent filled the void of the philosophy of sociology for researchers, but this science has not been able to answer all the unresolved philosophical questions in this regard.discussion and conclusions: in this research, we sought to apply the model of the philosophy of social sciences to the epistemological and methodological content of sociology to propose an idea about the philosophy of sociology. the breadth of the subject of sociology and the existence of theoretical sociology topics have been factors in not addressing the philosophy of sociology independently. the philosophy of sociology can help us define the field of sociology and provide criteria for separating and distinguishing sociology from other sciences. moreover, extracting the foundations and assumptions of sociology explaining them, and referring the assumptions to their real position for deeper research and investigation, as well as discovering criteria for evaluating data and distinguishing them in the intellectual fields of sociology, as well as extracting the rules and methods governing sociological research are among the topics that are investigated in the philosophy of sociology. in the theoretical field, sociology, independently and separately from the examination of sociological theories and schools, examines the processes of cognition and theory construction, discovering the meta-theoretical connections of theories and their criticism, and integrating theories. the function of such topics is separate from the realm of sociological theories and schools. the theoretical framework of a sociologist is determined when the abstract concepts he/she uses and their origin are clarified. examining the researcher’s literature and theoretical ideas to access their prerequisite concepts, models, and principles so as to find the relationship between the content and the main lines of discussion to understand the theoretical framework and formal models and theoretical principles hidden in the works, empirical observation, historical explanation, modeling, concept formation, and classification, and the design of abstract causal principles, and models constitute important parts of the work of sociology.