کنش اختیاری و مبادی صدور آن در نظریه عمل علامه طباطبایی

پرسش از چیستی و چگونگی عمل اختیاری یکی از مباحث مهم فلسفۀ کنش است. در میان تمامی اندیشمندان اسلامی علامه طباطبایی با طرح نظرات مبسوط و ویژه‎ای درباره فرایند کنشگری انسان، به‌طور متمایزی از سایر صاحبان خرد و حکمت برجسته شده است. این نوشتار دیدگاه ایشان را در مورد این مسئله از سه زاویه بررسی می‌کند: چیستی فعل اختیاری و نسبت آن با فعل ارادی، تقسیم و دسته‌بندی افعال و مبادی صدور فعل.نوشتار حاضر به روش کتابخانه‎ای و تحلیل بنیادین مضامین انجام شده است و روشن می‎سازد علامه طباطبایی فعل اختیاری را با علم و ارادۀ موثر تعریف می‌کند و با همین ملاک فواعل بالعنایه، بالجبر و بالقصد را دسته‎های مختلف فعل اختیاری می‎داند که همگی در تصدیق به وجوب و شوق و اراده مشترکند. نقطه‌نظر متمایزکننده علامه در بحث از مبادی شکل‎گیری عمل است که نخست آنکه وی علمی را که مبدا فعل است، علم مذعنه می‎داند و مبتنی بر تشخیص کمال است، دوم آنکه او شوق و اراده را لازمه‎ ضروری علم مذعنه می‎داند نه آنکه مرحله‎ای مستقل و منحاز باشند و سوم اینکه  او علم را مبدا حقیقی افعال ندانسته بلکه آن را تابعی از نفس و توجه نفسانی انسان خوانده است و علم را تنها شرط متمم و لازم برای صدور فعل می‎داند.

optional action and its principles in allameh tabatabai’s theory of action

the question of what and how voluntary action is one of the important topics of the philosophy of action. among all the islamic thinkers, allameh tabataba’i has stood out from other wisdom and wisdom with his extensive and special opinions about the process of human activity. this article has examined his point of view on this issue from three angles; what is optional verb and its relationship with volitional verb, division and classification of verbs and bases of issuing verbs.the present article, which has been carried out using the library method and the fundamental analysis of themes, makes it clear that allameh tabatabaei defines the optional verb with effective knowledge and will, and with this criterion, he considers the verbs with intent, with premeditation, and with intent as different categories of optional verbs, all of which they are common in acknowledging necessity, passion and will. allameh’s distinguishing point in the discussion about the principles of the formation of action is that, firstly, he considers the science that is the origin of action to be the knowledge of knowledge, which is based on the recognition of perfection. and thirdly, he did not consider science as the true origin of actions, but considered it as a function of the ego and sensual attention of man, and considers science as the only necessary and complementary condition for issuing action.