علم پساعادی و عقلانیت فعالیت علمی: بررسی تحول نقش ارزش‎ها در «عصر پساعادی»

در قرن بیستم، بخش بزرگی از علم، به ابزاری راهبردی برای عمل سیاستی تبدیل شد. اعتماد مردم به علم این انتظار را به وجود آورد که برای مسائلی که نگرانی‌های جهانی یا محلی به وجود آورده، از جمله بحران‌های ‌زیست‌محیطی یا همه‌گیری‌های بزرگ، پاسخ‌های سریع و کافی به دست آورد. با این حال علوم عادی به دلیل جزئی‌نگری، قادر به پاسخگویی به این مسائل به نظر نمی‌رسیدند. واژه «علم پساعادی» به سیستم حل مساله‌ای اشاره دارد که در آن مسائلی از این جنس مورد بحث قرار می‌گیرند؛ مسائلی که دارای عدم‌قطعیت بالا، ارزش‌های محل‌بحث، ذی‌نفعان زیاد بوده و به تصمیم فوریتی نیاز دارند. در سیستم حل‌مسالۀ علم پساعادی، اجتماع بسط‌یافته‌ای از همتایان (که عموم مردم نیز از اعضای آن هستند) در فرایند ارزیابی کیفیت نقش ایفا می‌کنند. ادعا این است که در علم پساعادی رابطه میان امور واقع و ارزش معکوس شده و اینبار امرواقع است که از ارزش‌ها تبعیت میکند. در مقاله حاضر با تشریح و تعبیرِ مفهوم «علم پساعادی»، و شرح ابهاماتی که در دیدگاه ارائه شده وجود دارد، استدلال خواهد شد که مرز علم عادی و علم پساعادی، با افول نوعی نگرش مبتنی بر عقلانیت ابزاری (که در آن منطقِ جاری در نهادِ علم در خدمت هدفی از پیش تعیین شده قرار دارد) قابل‌توضیح خواهد بود. جایگزین مناسب عقلانیت ابزاری، عقلانیتی است که در آن هدف علم از روالی مبتنی بر مشاوره و مفاهمه حاصل خواهد شد.

post normal science and rationality of scientific work: the study of the role of values in post normal age

in 20th century, a large part of science became a strategic tool for policy action. increasing public trust in science created an expectation for providing adequate responses to global (or local) problems, such as environmental crises, pandemics, and... normal science, as thomas kuhn described, do not seems to be able to solve the problems.“post normal science&(pns) refers to a new puzzle solving system in which global problems i.e.the problems with high uncertainty, disputed values, high stakeholders, and urgent decision-making are discussed. the quality of scientific activities in post normal science is assured by an extended peer community, i.e. a large community which consists of not only local scientific experts, but also publics and the experts in different scientific areas. the claim is that in post normal science the relationship between fact and value is reversed, and it is facts that changed in accord with values.in the paper, by describing post normal science and analyzing the concept, it will be argued that the boundary between normal science and post normal science, can be clarified by decrease in interest in activities based on instrumental rationality i.e. the rationality in which the logic of science is working as a means for achieving to a pre-determined purpose. the proposed alternative to instrumental rationality is the one in which the goal of science will be achieved through a procedure based on public understanding.