روش‎شناسی حداقلی بسکار: استدلالی علیه نسبی‎گرایی

ارائۀ معیاری جهان‎شمول و فراتاریخی همواره مورد توجه معقول‎گرایان بوده تا با تکیه بر آن، به ارزیابی نظریه‎ها پرداخته و ملاکی برای تمیز علم از شبه‎علم ارائه دهند. این تلاش که تاکنون نتیجه‎ای در پِی نداشته‎، همواره مورد انتقاد نسبی‎گرایان واقع ‎شده است؛ نسبی‎گرایانی که با انفسی خواندنِ هرگونه مستمسکی برای ارزیابی و انتخابِ نظریه‎های علمی، از جمله مشاهدات، آنها را مُتاثّر از عوامل اجتماعی و قدرت‎های سیاسی می‎دانند. روی بسکار که برخلاف رویکرد معقول‎گرایان، قائل به معیاری آفاقی برای تمیز علم از شبه‎علم نیست، با توصیفی لایه‎مند از طبیعت، شناخت جهان را منوط به کُنشِ هدفمند و خلّاقانه با آن می‎داند. او فعالیت علمی را مبتنی بر گمانه‎زنی‎ها و نظریه‎پردازی‎ها در خصوصِ مکانیسم‎های لایه‎های زیرین و به آزمونِ گذاشتن آنها در آزمایشگاه دانسته و با رویکرد خاص خود به دفاع از معقولیت علم می‎پردازد. در این مقاله ضمنِ اشاره به مناقشۀ معقول‎گرا و نسبی‎گرا و شرحِ روایتِ معقول بسکار از فعالیت علمی، استدلال خواهیم کرد که توصیف بسکار از فعالیت علمی، توجه به قوای علّی اشیاء و اهتمام ویژۀ او به آزمایش، کُدی روش‎شناختی به نام آزمایش‎گری در دلِ خود دارد که هم موضعی را علیه نسبی‎گرایی فراهم می‎آورد و هم دفاع از اِمکان پیشرفت در علم را ممکن می‎کند.

bhaskar’s minimal methodology: an argument against relativism

the presentation of a universal and ahistorical criterion has always been of interest to rationalists in order to rely on it to evaluate theories and to provide a criterion for distinguishing science from pseudo-science. this effort, which has so far yielded no results, has always been criticized by relativists. relativists who see any reliance on the evaluation and adoption of scientific theories, including observations, as being influenced by social factors and political powers. bhaskar, contrary to the rationalist approach, does not believe in a objective criterion for distinguishing science from pseudo-science, with a layered description of nature, makes the knowledge of the world conditional on purposeful and creative action with it. he considers scientific activity to be based on theorizing about the mechanisms of the underlying layers and to test them in the laboratory, and to defend the rationality of science with his own approach. in this article, we refer to the rationalist and relativist debate and explain bhaskar’s rational account of scientific activity. we will also argue that bhaskar’s description of scientific activity, his attention to the causal powers of things, and his special interest in experiment, have at their heart a methodological code called experimentation, which provides both a position against relativism and makes it possible to defend the possibility of scientific progress.