تحلیل انتقادی، کوششی روش‌شناختی برای مواجهه با مناسبات قدرت

ناکامی نسبی پارادایم‌های اثبات‌گرایی و تفسیرگرایی در مواجهه با قدرت، با وجود توانمندی‌های زیاد آنها در پژوهش و توصیف و تبیین روابط آشکار و روبنای حوزه‌های اجتماعی مرسوم، توجه به پارادایم سوم (انتقادگرایی) را ضرورت می‌بخشد. امّا پارادایم انتقادگرایی نیز با وجود توان بالای خود برای نفوذ به زیر پوست مناسبات قدرتِ تنیده شده در واقعیت اجتماعی، از مشکل بزرگی رنج می‌برد و آن، نداشتن این پارادایم از روشی ایجابی برای انجام پژوهش‌های تجربی در حوزه‌های اجتماعی است. برمبنای چنین پدیده‌ای، پژوهش حاضر در پی تعریف روش پژوهشی ذیل پارادایم انتقادگرایی و رویکرد واقع‌گرایی انتقادی است؛ به‌نحوی‌که این روش بتواند به تولید و گردآوری داده از میدان بپردازد و نه اینکه فقط به نقد پژوهش دیگران بسنده کند.<br /> <br /> در این مسیر، ضمن نقد و بررسی و تعدیل فهم از پارادایم انتقادگرایی، به تدوین «روش تحلیل انتقادی» روی آورده شده است. بنیان روش یادشده بر حفظ سوژگی سه سوژۀ «مصاحبه‌شونده»، «مصاحبه‌کننده» و «مخاطب» در جریان پژوهش است؛ بدین معنا که مصاحبه‌شونده را واجد خطای عمد یا سهو می‌داند که در لحظه مصاحبه از لحظه کنش فاصله دارد، مصاحبه‌کننده باید با توسل به ابزارهای مختلف و داده‌های موازی، دست به ارزشیابی داعیه‌های مصاحبه‌کننده بزند و سرانجام با بیان شفاف استدلال‌ها، امکان ارزشیابی و قضاوت درباره پژوهش را برای مخاطب فراهم کند. بنابراین روش تحلیل انتقادی با رعایت سوژگی سوژه‌های یادشده می‌کوشد تا ضمن نفوذ به زیر پوست سطوح قدرت، در قالب یک پژوهش علمی باقی بماند.