چارچوب نظری سلامت زنان ایران: مدل فرمهر

  دریافت: 6/5/92 پذیرش: 19/8/92    مقدمه: سلامت زنان دارای مفهومی وسیع بوده و ابعاد آن شامل سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و معنوی است و تحت تاثیرعوامل اجتماعی سیاسی اقتصادی و بیولوژیک قرار دارد. این تعریف خود یک چارچوب مفهومی برای رویکردی موثر و مرتبط برای پیشگیری از بیماری و ارتقای سلامت زنان ارایه می‌دهد. درک صحیح مفهوم سلامت زنان با تاکید بر تاثیرپذیری آن نه تنها از عوامل بیولوژیک و مراقبت‌های سلامت، بلکه در حد وسیع‌تر از تعیین کننده‌های سلامت مانند تحصیلات، فرهنگ و اقتصاد است. تاکنون مدل جامعی از سلامت زنان که بتواند مفاهیم، عوامل تاثیرگذار بر سلامت و ارتباطات آن‌ها را در یک مجموعه توصیف نموده و در تعیین شاخص‌های سلامت، اولویت‌ها و استراتژی‌های ارتقای سلامت زنان ایرانی مورد استفاده قرار گیرد، شناخته نشده است. گروه علمی سلامت زنان فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران این مطالعه را در جهت تبیین چارچوب نظری و مدل عوامل موثر بر سلامت زنان ایرانی اجرا نمود.   روش کـار: این مطالعه کیفی با رویکرد تحلیل محتوایی انجام شد. داده‌ها به روش مثلثی با جستجوی مستندات مرتبط، 6 مصاحبه عمیق و یک جلسه بحث گروهی متمرکز با 15 نفر از صاحب‌نظران کلیدی در علوم مرتبط با سلامت جمع‌آوری شد. به منظور درک و مفهوم‌سازی یافته‌ها،‌ ایجاد ارتباط و تفسیر آن‌ها، مستندات در طی 23 نشست تخصصی توسط گروه تحقیق مورد تحلیل محتوی قرار گرفت و بر اساس گام‌های تحلیل داده‌ها نمودار مدل در ترسیم روابط بین مفاهیم طراحی گردید. سپس مدل اولیه سلامت زنان در طی بحث گروهی متمرکز و مصاحبه با صاحب‌نظران و سیاست‌گذاران کلیدی حوزه سلامت مورد نظرخواهی و اصلاح قرار گرفت. این مدل در گروه سلامت زنان فرهنگستان علوم پزشکی ایران نهایی و مدل سلامت زنان فرمهر نامیده شد.   یافته‌ها: مدل سلامت زنان فرمهر به ابعاد ملی و محلی، مذهبی و فرهنگی زندگی زنان ایرانی توجه نموده است. عناصر تشکیل‌دهنده آن شامل 53 عامل است که به ترتیب عبارتند از: 17 عامل در سطح فرد، 8 عامل در سطح خانواده که هر یک در سه گروه موضوعی، و 24 عامل در سطح اجتماع که در چهار گروه موضوعی دسته‌بندی شده‌اند. 4 عامل یا عنصر زیربنایی موثر بر سلامت زنان نیز در یک گروه موضوعی در مدل قرار دارند.   نتیجه‌گیری: چارچوب مفهومی و مدل سلامت زنان فرمهر به عنوان ابزاری برای درک بهتر ابعاد سلامت زنان و عوامل موثر بر آن، تحلیل اطلاعات و ارزیابی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این چارچوب و مدل روابط بین ابعاد مختلف سلامت زنان و نقش‌ها و دوره‌های زندگی زنان و عوامل موثر خارجی در یک مجموعه درنظر گرفته شده وکاربرد آن در توصیف روابط جنسیتی در خانواده، جامعه، و تعیین شاخص‌های مناسب و سازگار با شرایط است که ارزیابی و مقایسه وضعیت سلامت زنان و مراقیت‌های آنان را با پایداری و اعتبار لازم در سطح ملی و بین‌المللی امکان‌پذیر می‌نماید . مدل فرمهر در مقایسه با سایر مدل‌ها علاوه بر در نظر گرفتن تمامی حوزه‌های موثر از بسط بیشتری در هر حوزه در تعداد لایه‌ها و عوامل تعیین کننده هر لایه برخوردار است. این امر در حوزه خانواده و باورهای دینی و معنوی و اعتقادی بارز است.